المباحث المشرقیه فی علم الالهیات و الطبیعیات

یکی از کتاب های امام فخر رازی که به زبان عربی است. کتاب «المباحث المشرقیه...» می باشد. کتاب حاضر با موضوع علم کلام تألیف شده و حاوی مسائل کلامی و اصولی می باشد. نویسنده در آن بیشتر از مسائل فلکی و متعلقات آن سخن گفته و مهمترین مسائل طبیعیات را تفسیر کرده است به طوری که اکثر مطالبی در این کتاب مطرح شده در کمتر کتاب کلامی ذکر شده است. لازم به ذکر است که این کتاب در 2 مجلد گردآوری شده است.

معرفی اجمالی نویسنده:
امام فخرالدین ابو عبدا... محمد بن عمر بن حسین بن حسن بن علی تیمی طبرستانی مشهور به ابن خطیب رازی و امام المشککین از بزرگان متکلمین و خطبا و فیلسوف مشهور سده ششم هجری در 25 رمضان سال 543 یا 544 در شهر ری زاده شد. محمد بن عمر فخر رازی یکی از مشاهیر علمی و ادبی اسلام شمرده می شود که در عصر خود از بزرگترین علما و حکمای اسلام بوده و در علوم معقول و منقول یعنی فلسفه، کلام، ریاضیات و فقه و اصول، تفسیر قرآن و ادبیات استاد، صاحب نظر و مرجع فضلای زمان محسوب می شده است. ایشان ابتدا نزد پدرشان که خطیب مشهوری بود درس خوانده و سپس نزد کمال سمعانی (سمنانی) مقدمات علوم و نزد مجدالدین جیلی علم کلام و حکمت آموخته و ضیاءالدین عمر و محمود بن حسن حمصی دیگر علوم را فرا گرفت. برای آموختن فلسفه بوعلی و فارابی به خراسان رفت و نتیجه کامل گرفت و به ماوراء النهر سفر کرد. ایشان در فروع دین شافعی مذهب و در اصول عقاید کلامی پیرو مذهب اشعری بود و با این وصف با علمای هم کیش خود همیشه در مجادله و مناظره بود. ایشان شعرهایی پراکنده به فارسی و عربی نیز سروده است که حاوی مفاهیم پندآمیز هستند. زندگی امام فخر، علی رغم عسرت و تنگدستی دوران نوجوانی پس از ورود به خوارزم و ماوراء النهر و سکونت چند ساله در دربار خوارزمشاهیان رونق یافت. از حوادث دردناک زندگی امام فخر در سال های پایانی زندگی مرگ فرزند جوانش محمد در اواسط سال 601 ق در هرات بود. امام فخر دارای سه پسر و دو دختر بوده است. پسران او: محمد، ضیاءالدین، شمس الدین. امام فخر در سال های پایانی زندگی در هرات سکونت گزید. در اوایل سال 606 ق بیماری سختی گریبانگیر او شد و سرانجام روز عید فطر همین سال در 62 سالگی در هرات درگذشت. متن وصیت نامه امام فخر در کتاب هایی چون طبقات الشافعیه سبکی و طبقات الاطبا ذکر شده است. این وصیت نامه را وی حدود 8 ماه پیش از مرگش یعنی در 21 محرم 606 هـ.ق خطاب به شاگردش ابوبکر ابراهیم بن ابی بکر اصفهانی املا کرده است. وصیت نامه متضمن چکیده نظریات او پیرامون دین و فلسفه و قرآن با عباراتی فشرده است و در آخر مطالبی پیرامون نگهداری فرزندانش خطاب به وصی و شاگردش عنوان کرده است.

ساختاربندی کتاب:
جلد 1:
کتاب اول: امور عامه
- باب اول: وجود
- باب دوم: ماهیت.
- باب سوم: وحدت و کثرت.
- باب چهارم: وجوب و امکان و امتناع.
- باب پنجم: قدیم و حدوث.
کتاب دوم: احکام جوهرها و اعراض
فن اول: کمیت نفس.
فن دوم: کیفیت.
فن سوم: بقیه مقولات.
فن چهارم: علت ها و معلول ها.
فن پنجم: حرکت و زمان (شامل 72 فصل).
جلد 2: جوهر
فن اول: اجسام
- جوهری بودن اجسام
- احکام اجسام بسیط
- مزاج و  کیفیت فعل و انفعال
- کائناتی که نفس ندارند
فن دوم: علم نفس
- احکام کلی نفس
- نیروی نباتی و احکام آن
- احساسات ظاهری
- احساسات باطنی
- تجرد نفس انسانی و حدوث و بقاء و سایر احکام آن
- حال نفس بعد از جدا شدن از بدن
- نفوس آسمانی
فن سوم: اثبات جوهرهای مجرد از اجسام در ذات و فاعلیت
- اثبات واجب الوجود و وحدانیت و برائت آن از مشابهت
- شمارش صفات خداوند
- افعال خداوند
- نبوت و توابع آن (اثبات ضرورت وجود نبی)

منـابـع

کلیــد واژه هــا