ابراهیم بن محمد ثقفی

«ابو اسحاق ابراهیم بن محمدبن سعید بن هلال بن عاصم بن سعدبن مسعود ثقفی» مورخ، محدث، فقیه و مفسر شیعی کوفی اصفهانی بود که از سال 200 تا 283 ه.ق در این دنیا زندگی کرد. نام او، پدر و اجدادش را به صورت ابراهیم بن محمد ثقفی مدینی، ابواسحاق ابراهیم بن محمد اصفهانی ثقفی، ابراهیم بن هلال ثقفی، ابراهیم بن محمد سعیدبن هلال ثقفی، اسحاق بن ابراهیم ثقفی، نوشته اند. نیای چهارم او، سعد بن مسعود، برادر ابی عبیدبن مسعود، عموی مختاربن ابی عبید ثقفی از سوی امام علی بن ابیطالب (ع) والی مدائن بود و امام حسن (ع) در روز ساباط، روز جنگ معاویه با امام حسن (ع)، به منزل او پناه برد.
تاریخ تولد او به درستی معلوم نیست، اما از آنجا که او از راویانی مانند علی بن قادم (وفات: 213ه.ق) و اسماعیل بن ابان ازدی (وفات: 216ه.ق) و یوسف بن بهلول سعدی (وفات: 218ه.ق) حدیث شنیده، به احتمال قوی باید تولد او در حدود سال 200 ه.ق یا پیش از آن باشد.

در مذهب امامیه
ابراهیم ابتدا در کوفه اقامت داشت و زیدی مذهب بود، اما بعدها به مذهب امامیه در آمد و به اصفهان مهاجرت کرد و به روایت کتاب المعرفه خود که پیش از آن در کوفه نوشته بود، پرداخت. جماعتی از بزرگان قم مانند احمدبن محمدبن خالد برقی، صاحب کتاب المحاسن، در اصفهان نزد ابراهیم ثقفی رفتند و از او خواستند که به قم برود، اما او نپذیرفت.
از جمله اساتید ابراهیم ثقفی که نام بیشتر از 30 نفر از آنها در منابع تاریخی ثبت شده است، می توان هشام بن ابی هشام، ابان بن عثمان و علی بن معلی و یونس بن عبید را نام برد. در خصوص مورد اعتماد بودن او نوشته اند: ورود هیأت قمی در اصفهان به نزد او و دعوت از او برای انتقال به قم، عمل کوفیان در ممانعت او از روایت کتاب المعرفه و از همه اینها مهم تر یاد کردن شیخ طوسی با عبارت «رضی اللـه عنه» از او در کتاب فهرست، نشان دهنده موثق بودن اوست.

آثار
ابراهیم ثقفی دارای آثار و تألیفات زیادی بوده است که حدود 50 جلد کتاب است، مانند کتاب المعرفه، کتاب الحلال و الحرام و کتاب مقتل امیرالمؤمنین (ع) که تا قرن هفتم قمری موجود بوده اند. در حال حاضر به جز کتاب «الغارات»، بقیه آثار او از میان رفته است. «الغارات» یکی از آثار گرانبهای تاریخ صدر اسلام است. این کتاب به این دلیل «الغارات» نامیده شده است که مؤلف در آن غارت های لشکریان معاویه بن ابی سفیان و دستبردهای آنان را به قلمرو حکومت امیرالمؤمنین (ع) را به تفصیل بیان کرده است. البته در حاشیه کتاب مطالب مهم و نکات دقیق و ارزنده دیگری هم بیان شده است. این کتاب بر اساس نسخه منحصر به فرد متعلق به میرجلال الدین حسینی ارموی (محدث)، و به کوشش او در سال 1354 ه.ش و بار دوم در سال 1355ه.ش در تهران به چاپ رسیده است.

پایان عمر
اکثر مورخان درگذشت ابراهیم بن محمد ثقفی را 283ه.ق نوشته اند، اما بعضی هم نوشته اند که او در سال 280 ه.ق در اصفهان درگذشت.

منـابـع

کلیــد واژه هــا