حماد بن عیسی جهنی (حَمّاد بن عیسی جُهنی)

از اصحاب امام ششم، هفتم، هشتم و نهم از راویان موثق و محدث برجسته شیعه در قرن دوم ه.ق.
از اصحاب اجماع (عده ای از اصحاب ائمه معصومند که علمای شیعه و بزرگان به صحت روایات و وثاقت منقولات و فقاهت آنها اتفاق نظر دارند) و یکی از راویان فقیه ششگانه امام صادق (ع) که از دانشمند ترین اصحاب جوان در کنار آن حضرت بودند.
لقبش: ابومحمد.
پدرش: عیسی بن عبیده جهنی.
جدش: عبیده بن صیفی (طفیل) که از اصحاب رسول خدا (ص) بود که حماد به واسطه پدرش از او نقل حدیث کرده است.
اصلیت حماد کوفی و بعضی او را عرب ولی اکثرا از موالی و مهاجرین عجم می دانند که بعدا در بصره ساکن شد و از همین جهت به بصری مشهور گشت.
نسب او از قبیله "جهینه" شاخه ای از عرب های "قضاعه" که در کوفه سکونت داشتند حکایت دارد. از تولد و سالهای اول زندگیش اطلاعی در دست نیست اما با توجه به سن او در هنگام وفاتش احتمالا بین سالهای 110 تا 120 ه.ق به دنیا آمده و به دلیل عمر طولانیش معاصر چهار امام معصوم (ع) بوه و از آنها بهره فراوان برده و احادیث زیادی شنیده است.
بعضی از مورخان گفته اند او تا زمان امام هشتم (ع) بیشتر عمر نکرد ولی برخی دیگر از دیدار او با امام نهم حضرت جواد (ع) سخن گفته اند.
او در نقل حدیث و روایات از ائمه معصومین (ص) بسیار محتاط و دقیق بود و در این امر نهایت احتیاط را می کرد تا جایی که فقط بیست حدیث بدون واسطه از امام صادق (ع) نقل می کند با اینکه می گوید: «من هفتاد حدیث از آن حضرت شنیدم اما دائما در کم و زیاد آن احادیث شک برم وارد می شد و می ترسیدم از اینکه کوچکترین نقصانی بر سخن آن بزرگواران وارد شود.» لذا برای اطمینان نقل به نقل بیست حدیث از آن حضرت اکتفا نمود.
به گفته شیخ طوسی حماد بن عیسی بعد از شهادت امام کاظم (ع) مانند چند صحابه دیگر آن حضرت به عقیده واقفیه باقی ماند اما با معجزات و استدلالاتی که از امام رضا (امام هشتم شیعیان) دید از عقیده اش برگشت و به امامت امام رضا (ع) باور آورد.
باید گفت که به این مطلب در دیگر منابع اشاره نشده است.

شخصیت و موقعیت روانی حماد
علمای شیعه او را بسیار موثق و دقیق و حدود 1500 حدیث از او نقل کرده که بخشی از آن روایات منقول از حماد مشترک بین همین حماد بن عیسی و حماد بن عثمان است.
وی بیشتر از امام ششم و هفتم از طریق حدود پنجاه راوی و بیشتر از حریز بن عبدالله سجستانی نقل حدیث کرده و محتوای آنها اکثرا احکام و روایاتی در زمینه امامت و اخلاق است.
تبصره: حماد بن عثمان بیشتر روایاتش از "عبیدالله بن علی حلبی" نقل کرده است.
اما علمای اهل تسنن، حماد بن عیسی را ضعیف و گاهی او را به وضع حدیث و افترا متهم کرده اند هرچند در میان آنها یحیی بن معین او را شیخ صالح می داند و محدثان سنی در کتابهای خود روایات او از امام جعفر صادق (ع) را آورده اند.
اما بیش از چهل نفر از حماد مستقیما روایت نقل کرده که از جمله ابراهیم بن هاشم می باشد.

آثار
چندین کتاب به او نسبت داده شده است.
1- مسائل التلمیذ و تصنیفه: حاوی پند و اندرز و مطالبی درباره توحید و دانستنی هایی درباره انسان و حیوان که وی از امام صادق (ع) سوال کرده و آن حضرت پاسخ داده اند.
2- کتاب الزکاه، الصلوه، النوادر، که احتمالا حاوی کتابهای حریز بن عبدالله سجستانی بوده اند.
3- کتاب سلیم بن قیس و اصول بسیار از اصحاب ائمه (ع) از طریق او روایت شده است.
4- روایتی مشهور به صحیفه حماد درباره آداب و کیفیت نماز در کتب روایی شیعه آمده که مورد قبول و مستند فقهای امامیه است.
در اینجا یکی از روایات منسوب به او را که در اکثر کتب تاریخی ثبت شده می آوریم:
روزی خدمت امام هفتم حضرت موسی الکاظم (ع) (و به قولی خدمت امام صادق (ع)) رسید و خواست تا حضرت برای او دعا کند تا خداوند به او خانه ای و همسر و فرزند و خدمتکار و حج در هر سال عنایت نماید. آن بزرگوار هم چنین دعا کرد و فرمود: «اللهم صل علی محمد و ال محمد و ارزقه دارا و زوجه و ولدا و خادما و الحج خمسین سنه.» و دعای آن حضرت نیز مستجاب شد.
حماد گفت: «دانستم که بیشتر از پنجاه حج نخواهم داشت.»
حماد در پنجاه و یکمین حج خود در سن نود و چند سالگی در بین راه مدینه به مکه به «وادی قناة» در "جحفه" رسید، گودال آبی بود خواست در همان میقات غسل احرام کند اما سیل آمد و غرق شد و بدین جهت به غریق الجحفه معروف گشت و این در سال 209 ه.ق بود.
قبر او در "سیاله" نزدیک مدینه منوره است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا