بررسی اسم الله در قرآن کریم

برخی از دانشمندان لغت شناس گفته اند: "الله "در اصل "اله" بوده که اسم جنس "آلهه" است، الف و لام تعریف بر سر آن آمده و "الإله" گردیده، سپس الف را حذف کرده و دو لام را هم ادغام کرده اند تا "الله" شده است. یعنی "اله" و "الله" مانند "رجل" و "الرجل" اند، دو تای اول: "اله و رجل" اسم جنس "آلهه" و "رجال" اند، و دو تای دوم: "الله و الرجل" با الف و لام تعریف معرفه شده و "رجل" و "اله" مورد نظر را مشخص کرده اند. بنابراین، معنی "لا اله الا الله" می شود: هیچ الهی نیست مگر آن الهی که مورد نظر و قصد گوینده است.
و این پنداری اشتباه است، زیرا: لفظ "الله" (به اصطلاح نحویان) "علم مرتجل" (منحصر به فرد) است و مخصوص ذات باری تعالی است؛ آنکه صفاتش جامع جمیع اسمای حسناست و هیچکس در این نام با او شریک و انباز نمی شود، چنانکه هیچ کس در "الوهیت و ربوبیت" با او شریک نگردد.
پس ، "الله" در اصطلاح اسلامی اسمی است مخصوص برای ذاتی که در بر دارنده جمیع صفات کمال است، چنانکه خود سبحانه و تعالی فرموده: "و لله الاسماء الحسنی" (اعراف/ 180) همه اسمای حسنی از آن "الله" است و فرموده: «ألله لا إله إلا هو له الأسماء الحسنی؛ خداوندی که معبودی جز او نیست، همه اسمای حسنی از آن اوست.» (طه/ 8)
بنابراین، "لا اله الا الله" یعنی: هیچ خالق و موثری در هستی وجود ندارد، و جز ذات در بر دارنده همه صفات کمال و صاحب همه اسمای حسنی، معبود دیگری نیست.
یکی از اسمای حسنای الهی "قیوم" است "قیوم" یعنی: پاینده، کسی که قائم به ذات خویشتن است، نگهدارنده هر چیز و کسی که مایه قوام موجودات را به آنها می دهد. این معنی در آیه 50 سوره طه آمده است: «ربنـا الذی أعطی کل شیء خلقه ثم هدی؛ پروردگار ما آن کسی است که به هر موجودی آنچه لازمه آفرینش و قوام او بوده داده، سپس هدایت کرده است!»
پس، همان "الله" جامع جمیع صفات کمال و اسمای حسناست که "رب" است و "رحمان" است و "رزاق" است و "تواب" است و "غفار " است و "رحیم" است و "مالک یوم الدین" است و.... بدین خاطر نیز، لفظ "الله" در قرآن کریم گاهی به جای رب نشسته یعنی آنجا که شایسته ذکر نام "رب" بوده به جای "رب" آمده و صفات "رب" را بر خود گرفته است مانند: "رزاق و تواب و غفور و رحیم" و کسی که به انسان پاداش کارش را می دهد چنانکه فرموده:
1- «الله یبسط الرزق لمن یشاء و یقدر؛ "الله" است که روزی را برای هر کس بخواهد گسترش داده و تنگ می گرداند.» (رعد/ 26)
2- «و أن الله هو التواب الرحیم؛ و به راستی که "الله" همو توبه پذیر و مهربان است.» (توبه/ 104)
3- «إن الله غفور رحیم؛ راستی را که "الله" آمرزنده و مهربان است.» (بقره/ 182)
4- «لیجزیهم الله أحسن ما کانوا یعملون؛ تا "الله" پاداششان دهد، پاداش بهتری کاری که می کرده اند.» (توبه/ 121)
در آیاتی که گذشت، چنانکه دیدیم، صفات "رزاق و غفور و رحیم" و پاداش دهنده که ویژه «رب العالمین» است به "الله" داده شده، زیرا "الله" جامع جمیع صفات کمال و خود «رب العالمین» است.
برخی اسماء و صفات آمده در قرآن کریم نیز، صفت ویژه "الله" است مانند:
«الله لا إله هو الحی القیوم لا تأخذه سنة و لا نوم له ما فی السموات و ما فی الأرض من ذالذی یشفع عنده إلا بإذنه یعلم ما بین ایدیهم و ما خلفهم و لایحیطون بشیء إلا من علمه إلا بما شاء وسع کرسیه السموات و الارض و لا یوده حفظهما و هو العلی العظیم؛ هیچ معبودی نیست جز "الله" که "حی و قیوم" و پاینده است. هرگز خواب سبک و سنگینی او را فرا نمی گیرد، هرچه در آسمانها و زمین است از آن اوست. چه کسی است که نزد او، جز به فرمانش، شفاعت کند؟ آنچه را که پیش رو و آنچه را که پشت سرشان است می داند، و به چیزی از علم او آگاه نمی گردند. جز آنچه خود بخواهد. "کرسی" حکومت او آسمانها و زمین را در برگرفته، و نگاهداری آنها خسته اش نمی کند، و اوست که "علی و عظیم" (بلند مرتبه و با عظمت) است.» (بقره/ 255)
همه اسماء و صفات وارد در این آیه ویژه "الله" است و از صفات "اله" خالق و "رب" پرورشگر جهانیان نیست.
و نیز، صفاتی مانند: عزیز، حکیم، قدیر، سمیع، بصیر، خبیر، غنی، حمید، ذوالفضل العظیم، واسع علیم، فعال مایشاء و.... از صفات مخصوص "الله" است.
بنابراین "الله" نامی است برای هر یک از این صفات و حقیقت "الله" همین صفات و اسمای حسناست. در زبان عبری نیز، "یـهوه" را به جای "الله " و "الوهیم" را به جای "الاله" می آورند.