راز تفاوت ها در جهان

اختلاف ها و تفاوت هایی که مجموعه جهان را به صورت یک تابلوی کامل و زیبا در آورده است، اختلافهای ذاتی است. پست ها و موقعیت هایی که در آفرینش برای موجودات معین شده است، مانند پست های اجتماعی نیست که قابل تبدیل و تغییر باشد.
این پست ها نظیر خواص اشکال هندسی، ذاتی موجودات است. وقتی میگوییم خاصیت مثلث این است که مجموع زاویه هایش برابر با دو قائمه باشد و خاصیت مربع این است که مجموع زاویه هایش با چهار قائمه مساوی باشد، معنایش این نیست که به آن، خاصیت دو قائمه داشتن و به این خاصیت چهار قائمه داشتن را اعطا کرده اند. به همین دلیل این پرسش جا ندارد که چرا به مثلث ستم کرده اند و خاصیت چهار قائمه را نداده اند. نه، مثلث جز همان خاصیت معین را نمی تواند داشته باشد.
مثلث را کسی مثلث نکرده است؛ یعنی چنین نیست که مثلث قبلا در وضع دیگری بوده و خواص دیگری داشته است و کسی آمده او را تبدیل به مثلث کرده است و یا مثلث و مربع و غیره در یک مرحله از مراحل هستی خود و در یک مرتبه از مراتب وجود خود فاقد همه خواص بوده اند و بعد یک قدرت قاهره ای آمده است و این خواص را میان آنها تقسیم کرده است و دلش خواسته که به مجموع زوایای مثلث خاصیت تساوی با دو قائمه را بدهد و به مجموع زوایای مربع خاصیت تساوی با چهار قائمه را، تا این پرسش پیش آید که چرا تبعیض شده است. و مثلث به زبان حال اعتراض کند که به من جفا شده و باید به من هم خاصیتی مانند خاصیت مربع داده می شد.
تفاوت موجودات جهان نیز همین طور است. این که جمادات، رشد و درک ندارند و گیاهان رشد دارند و درک ندارند و حیوان هم رشد دارد و هم درک دارد، ذاتی مرتبه وجود جماد و نبات و حیوان است؛ نه آنکه همه اول یکسان بوده اند و بعد خداوند به یکی خاصیت درک و رشد را داده است و به دیگری هیچکدام را نداده است و به سومی یکی را داده و دیگری را نداده است.
هر چیز خلقت خاصی دارد که مال خود اوست؛ یعنی هر چیز فقط گونه ای از وجود را می تواند بپذیرد و بس، و خدا همان خلقت خاص را به آن می دهد. در حقیقت جهان تنها به همین جور که هست، امکان وجود داشته است و هر جزء از اجزاء جهان نیز آفرینش معینی درباره آن امکان داشته است و خدا همان آفرینش را به آن داده است. رحمت پروردگار هیچ موجود مستعدی را محروم نمی سازد؛ ولی استعداد و ظرفیت موجودات هم یکسان نیست. استعدادها مختلف است.