معرفی مکتب یوگا از مکاتب بودایی (مراحل و روش ها)

مراحل و روش هاى مختلف یوگا
یوگا فلسفه عظیمى براى بهزیستى است. از اهداف کلى آن مى توان به موارد زیر اشاره کرد:
• داشتن اخلاق نیکو، داشتن ارتباط صحیح با خود و دیگران
• آموختن دروس اجتماعى و اصول بهداشت ذهنى
• صلح و دوستى نسبت به دیگران
• پاکسازى ذهنى و تعالى معنوى
از مشخصات برجسته فلسفه یوگا، انضباط و نظم عملى است که به وسیله غلبه بر امیال و تسلط بر حالات ذهنى بدست مى آید و این طریقه داراى هشت رکن است که عبارتند از:

1- یاما (Yama):
تعلیمات و آیین رفتار اجتماعى آن شامل موارد ذیل است:
الف- آهیمسا (Ahimsa): آزار ترساندن فیزیکى و روانى به دیگران و ایجاد روابط دوستانه با دیگران.
ب- ستیا (Satya): صداقت، راستگویى و امین بودن.
ج - آپرى گراها (Aparigraha): حسود و کم بین نبودن.
د- استیا (Asteya): به حق و حقوق دیگران احترام گذاشتن، پرهیز کردن از دزدى و کلاهبردارى.

2- نى یاما (Niyama):
تعلیمات و انتظامات فردى آن شامل موارد ذیل است:
الف- سوچا (Saucha): نظم و انظباط در کارها و امورات، پاکى و بهداشت جسمانى و روانى.
ب- سنتوشا (Santosha): قانع بودن، قناعت و انتظارات متناسب داشتن.
ج- تاپا (Tapa): آرامش، شجاعت و قدرت تحمل مشکلات زندگى.
د - سوادیایا (Svadhyaya): شناخت توانایی ها و ضعف هاى خود، خودشناسى،
ه- ایشورا پرانیدانا (Isvara-Pranidhana): رضاى تسلیم در مقابل خداوند.

3- آسانا (Asana):
تعلیمات یا انتظامات جسمانى آن شامل موارد ذیل است:
نرمش ها و حرکات جسمانى یا علم سالم سازى و متناسب سازى بدن است. آساناهاى یوگا طورى طراحى شده اند که به عضلات، پوست، غدد مترشحه داخلى تمرین داده و کارکرد خوب آنها را باعث مى گردند. تداوم در انجام صحیح حرکات ورزشى یوگا بشاشیت، زیبایى، قدرت و انعطاف پذیرى را موجب مى گردد. نکته مهم قابل توجه اینکه براى به دست آوردن اثرات مفید حرکات یوگا فرد مى باید این حرکات را بطور صحیح و متداوم انجام دهد. صرفا حرکات صحیح و تداوم در انجام آنهاست که مى تواند اثرات مفید و چشمگیر جسمانى و روانى به دنبال داشته باشد. حرکات ورزشى زیادى در بخش آساناهاى پوگا وجود دارد. در کتاب گرانداسمهیتا تعداد کل این حرکات ٨٤٠٠٠٠٠٠ ذکر شده است که ٨٤ حرکت به عنوان حرکت مادر و اصلى و بقیه حرکات منشعب از این ٨٤ حرکت مى شوند. یک فرد با توجه به موقعیت خود مى باید چند حرکت خاص را بطور صحیح هر روز براى حفظ سلامتى روانى تکرار نماید.

4- پرانایاما (Pranayama):
پرانامایا یعنى علم کنترل تنفس براى انتظامات ذهنى. این کنترل بر روى تمام عملیات تنفسى از قبیل دم، بازدم و حبس تنفس مى باشد. چگونه تنفس کردن نقش بسزایى در سلامتى و آرامش روانى دارد. اگر تنفس دچار بى نظمى و درهم و برهمى شود، ذهن دچار آشفتگى و اضطراب مى گردد و بر عکس کنترل متناسب تنفس مى تواند ذهن را از پریشانى و اشتغالات بیمار گونه رها ساخته و ثبات و اراده قوى را بدنبال داشته باشد.

5- پرایتاهارا (pratyahara):
پراتاهارا یعنى مرحله کنترل ذهن از خواهش هاى نفسانى. وقتى شخص قادر به کنترل ذهن خود از خواهش هاى متنوع و گوناگون ارضاء نشدنى شد و ذهن از اضطرابات، کشمکش ها و حرص و ولع ها پاک گردید آن وقت است که ذهن مى تواند سکوى پرشى براى تمرکز عمیق و تعالى روحانى گردد.

6- دهارانا (Dharana):
یعنى تمرکز فکر یا جمع کردن کامل توجه روى کار خاص. وقتى از تنش ها و اضطرابات آزاد و رها گشت، استعدادهاى انسان فرصت تکامل و تعالى پیدا مى کند. هر چه تمرکز بیشتر شود قدرت خلاقیت و استعداد انسان نیز بیشتر مى گردد.

7- دیانا (Dhyana):
یعنى خلاء ذهنى یا مدیتیشن. ذهن ما در طول شبانه روز دایما در ترافیک افکار گوناگون، تصمیم گیریها، خاطرات، خواهش ها و غیره بسر مى برد. شاید افکار ما لحظه اى هم توقف و آرامش ندارد، حتى هنگام خواب در شب ذهن در حال فعالیت است و از اشتغالات گوناگون رها نمى باشد و ما خواب هاى گوناگونى داریم. این اشتغالات گوناگون ذهنى انرژى روانى زیادى را صرف مى کنند و دیگر امکان و فرصتى براى رشد سایر فرآیندهاى ذهنى باقى نمى گذارد. وقتى این ترافیک افکار فرصتى براى رشد یا تخفیف یابد ذهن در سکون و خلاء خاصى قرار مى گیرد و فرصت و امکان براى ذخیره سازى انرژى روانى و رشد توانایی هاى ذهنى باز مى شود که به این حالت دیانا یا مدیتیشن (Meditation) گویند. شیوه هاى زیادى براى انجام مدیتیشن وجود دارد و بخاطر حساسیت موضوع مى باید زیر نظر کارشناسان دوره دیده یوگا یا روانشناس بالینى انجام گیرد.

8- سمادهى (Samadhi):
سمادهى یعنى مرحله وصل، پیوستن، هماهنگى و همسویى، درک عمیق قوانین مسلط و همه گیر حیات و طبیعت و یکى شدن با طبیعت ذاتى خود و ذات خداوندى. سمادهى آخرین و بالاترین مرحله یوگاست.

روشهاى مختلف یوگا
کسى که طالب رسیدن به مرحله سمادهى و پیوستن به بحر بیکران هستى و غوطه خوردن در امواج فیض الهى است براى رسیدن به این مقصود باید یک حرکت کمالى را آغاز کند و در مسیر معرفت از خود به خود و از خود به خلق و از خلق به حق سفر کند. بدین منظور در فلسفه یوگا روشهاى مختلفى وجود دارد که سالک بر حسب استعداد و امکانات ذهنى و بدنى خود مى تواند یکى از این روش ها یا ترکیبى از چند روش استفاده کند:
١- گیانا یوگا: اتصال و ارتباط با احدیت به وسیله علم و معرفت.
٢- بهاکتى یوگا: رسیدن به مرحله اتصال از طریق عشق و محبت نسبت به جمیع موجودات، ادراک تجلى وحدت در کثرت.
٣- کارما یوگا: طى طریق به وسیله خدمت به خلق و و کار و کوشش در مسیر رضایت حق تعالى که در خدمت به خلق نهفته است.
٤- مانترا یوگا: ارتباط با فیض الهى بوسیله ذکر و تسبیح ذات احدیت.
٥- هاتا یوگا: صعود در مسیر معرفت از راه کنترل قواى جسمى و اتحاد نیروهاى مختلف جسم.
٦- راجا یوگا: رسیدن به حق از طریق کنترل قواى ذهنى و روحى.
٧- لایا یوگا: فعال کردن انرژیهاى نهفته درونى در کالبد اثیرى و رها کردن آنها در مسیر معرفت الى الله.
٨- تانترا یوگا: فعال سازى انرژی هاى روحى در مسیر کاربرد اعمال جنسى به روش خاص براى رسیدن به مرحله اتصال و اتحاد. براى رسیدن به مقصود عمل به ترکیبى از روش هاى یاد شده مى تواند در سرعت حرکت باطنى سالک موثر باشد و رهرو را در زمانى کوتاه تر و معرفتى بیشتر به لقاءالله سوق دهد.

کرامات یوگیان
در کتاب یوگاسوترا تالیف پاتانجلى، به نیروهاى خارق العاده ای که در اثر انجام تمرکز نیروهاى روحى و مراقبه و سمادهى به دست مى آورند اشاراتى شده است. از جمله اینکه یوگا به تدریج به مراتب آگاهى عالى دست مى یابد و به ذات اشیاء پى مى برد و صاحب کرامت مى شود. پاتانجلى مى گوید: یوگا بر اثر تمرکز نیروهاى سه گانه ضبط حواس، مراقبه و سمادهى قادر به شناسایى مراتب ذهنى دیگران مى شود. از قید زمان و مکان خارج و به منشاء نخستین نوسان موج آفرینش و گردش اولین موج هستى پى مى برد. درباره نفوذ در افکار دیگران اعتقاد بر این است که چون یوگا به کهنه مراتب ذهنى خویش واقف است، بر اساس تصورات و مفاهیم ذهنى خود مى تواند افکار سایرین را نیز دریابد. در واقع ذهن او چون آئینه ایست که افکار دیگران در آن منعکس مى شود. یوگیان قادرند از قلمرو ادراک بصرى و درک معمولى عوام فراتر روند. یوگى با تمرکز این سه نیرو به اسرار کیهان و زمان واقف مى شود.