نظر خواجه نصیر طوسی درباره عصمت امام و پیامبر

محقق طوسی در مبحث امامت به عصمت پیشوایان پرداخته و پنج دلیل ذکر کرده است و چون ملاک نبوت و امامت، یکی است و مفسران سنی و شیعه رویکرد هر دو را یکی می دانند -یعنی جایگاه و مقام نبی و ولی اقتضا دارد که معصوم باشند- آن پنج دلیل خواجه را نیز بر سایر ادله می افزاییم؛ گرچه برخی از آن ها با برخی از دلیل های قبل تداخل دارد:
1- "و امتناع التسلسل یوجب عصمته"؛ یعنی اگر امام دارای عصمت نباشد، باید برای او امام دیگر باشد و چنانچه امام دیگر نیز معصوم نباشد، نیازمند امام سوم و...، و سرانجام یا به تسلسل باطل خواهیم رسید یا به امامی که معصوم باشد و امام اصلی به حساب آید.
2- "و لأنه حافظ للشرع"؛ یعنی امام، نگهبان شرع است. از این رو، لازم است که معصوم باشد؛ زیرا نه کتاب می تواند حافظ شرع باشد و نه سنت یا اجماع یا سایر ادله و قواعد دیگر؛ به دلیل اختلاف در برداشت ها و عدم اطلاع کافی دیگران. پس، تنها امام است که از عهده این مهم بر می آید و می تواند شرع را پاس دارد و چنانچه او در معرض خطا واقع شود، دیگر اطمینانی به او نخواهد ماند و در نتیجه، نه بندگی خواهد ماند و نه تکلیف و انقیاد.
3- "و لوجوب الإنکار علیه لو أقدم علی المعصیة فیضاد أمر الطاعة"؛ یعنی اگر از او خطایی سر بزند، واجب است او را نهی از منکر کرد و این امر، ضد فرمان الهی به اطاعت اوست: «...أطیعوا الله و أطیعوا الرسول و أولی الأمر منکم...؛ خدا را اطاعت کنید و رسول و ولی امر از خودتان را اطاعت کنید.» (نساء/ 59)
4- "و یفوت الغرض من نصبه"؛ یعنی اگر از او معصیتی سربزند، نقض غرض از نصب او لازم می آید؛ یعنی امت، از طرفی باید گوش به فرمان وی و مطیع او باشند و از سوی دیگر، چون از او معصیت سر زده است، نباید از او پیروی کنند.
5- "و لإنحطاط درجته عن أقل العوام"؛ یعنی اگر از او گناهی سربزند، لازم می آید از پایین ترین درجات مردم عوام نیز کم تر باشد؛ زیرا عقل و معرفت و نیز ثواب و عقاب او بیش از دیگران است. پس، چنانچه با این همه کمالات، گناهی از او سر بزند، باید از دیگر مردم پست تر باشد که تن به این معصیت ها سپرده است.