مشیت در آیات قرآن

مشیت در لغت به معنای اراده و خواستن است و به این معنی، مردم نیز دارای مشیت اند، خداوند در قرآن کریم فرموده: «إن هذه تذکرة فمن شاء اتخذ إلی ربه سبیلا؛ این هشدار و تذکری است، پس هرکس بخواهد راهی به سوی پروردگارش برمی گزیند!» (مزمل/ 19 و انسان/ 29)، یعنی انسان اگر بخواهد و اراده کند که راهی به سوی پروردگارش برگزیند با کمال آزادی و به اختیار خود بر آن قادر است، مانند این آیه، در سوره های (مدثر/ 55)، (عبس/ 12)، (تکویر/ 28)، (کهف/ 29) و غیر آنها آمده است. خداوند مشیت به معنای لغوی را به خود نسبت داده و فرموده:
1- «ألم تر إلی ربک کیف مدالظل و لو شاء لجعله ساکنا؛ آیا ندیدی چگونه پروردگارت سایه را گسترده ساخت؟ و اگر می خواست آن را ساکن قرار می داد» (فرقان/ 45).
2- «فاما الذین شقوا ففی النار لهم فیها زفیر و شهیق* خالدین فیها مادامت السموات و الارض إلا ماشاء ربک إن فعال لمایرید* و أما الذین سعدوا ففی الجنه خالدین فیها مادامت السموات و الارض إلا ماشاء ربک عطاء غیر مجذوذ؛ اما آنان که بدبخت شدند، در آتشند و برای آنان در آنجا زفیر و شهیق (ناله های بلند دم و باز دم است)* و تا آسمانها و زمین برپاست جاودانه در آن می مانند، مگر آنچه پروردگارت بخواهد که پروردگار تو هر چه را بخواهد انجام می دهد* و اما آنان که خوشبخت شدند، در بهشت اند و تا آسمانها و زمین برپاست جاودانه در آن می مانند، مگر آنچه پروردگارت بخواهد بخششی است پیوسته» (هود/ 108-106). همانند این دو آیه در سوره های (اسراء/ 86) و (فرقان/ 51) نیز آمده است. اما معنای آیات گذشته چنین است:
1- خدای سبحان در مورد اول فرمود: «ألم تر إلی ربک کیف مدالظل» آیا ندیدی خداوند چگونه -بعدازظهر- به تناسب نزدیکی خورشید به مغرب، سایه را به سوی مشرق گسترش داد تا آنگاه که غروب کرد به حد نهائی اش در شب رسانید و اگر می خواست سایه را همیشه ساکن قرار می داد، یعنی گسترش سایه و حرکت آن به مشیت و اراده الهی است و از خواست خدا بیرون نیست.
2- خداوند در مورد دوم فرمود: اهل جهنم برای همیشه در آتشند، و اهل بهشت برای همیشه در بهشت، و این با قدرت و مشیت خداوندی است و از خواست خدا بیرون نیست.

مشیت در اصطلاح قرآنی
هرگاه پس از واژه های رزق، هدایت، عذاب، رحمت و مشتقات آنها در قرآن کریم، بحث از مشیت خدا آمده، مقصود آن است که جریان رزق و روزی و هدایت و امثال آنها، بر اساس سنت هائی است که خداوند به مقتضای حکمت خویش مقرر داشته است، و سنت خداوندی در این امور تغییرناپذیر است و آنها از مصادیق این آیه شریفه اند که می فرماید: سنـه الله...و لن تجد لسنه تبدیلا؛ این سنت الهی است..... و در سنت الهی هیچ گونه تبدیلی نخواهی یافت! (احزاب/ 62 و فتح/ 23) چنانکه در سوره فاطر نیز می فرماید: «فلن تجد لسـنه الله تبدیلا و لن تجد لســنه الله تحویلا؛ هرگز در سنت خدا تبدیلی نخواهی یافت، و هرگز در سنت الهی تغییری نمی یابی!»