برخورد امام صادق علیه السلام با دینداری جاهل

بیماری جهل از زیان بخش ترین بیماری ها است، مخصوصا اگر توأم با غرور باشد و فرد مبتلا اصلا خود را جاهل نداند و دیندار هم بپندارد که در این صورت، در پوشش دینداری سر از هلاک دائم در می آورد. در حدیثی می خوانیم که حضرت امام صادق (ع) فرموده است:
می شنیدم که مردم کسی را به عقل و درایت ستوده بزرگش می شمردند. دوست داشتم او را از نزدیک ببینم؛ به سراغش رفتم؛ دیدم جمعی دورش حلقه زده اند. صبر کردم تا از مردم جدا شد و به راه افتاد. دنبالش رفتم. سر راهش به دکان نانوایی رسید؛ ایستاد. دیدم از غفلت نانوا استفاده کرد و دو گرده نان برداشت و زیر لباسش پنهان کرد. تعجب کردم. آیا مؤمن و دزدی؟ با خود گفتم: شاید با نانوا حساب و داد و ستدی دارد. از آنجا گذشت و به مغازه ی میوه فروشی رسید و ایستاد. آنجا هم مرد میوه فروش را غافلگیر کرد و دو انار از سبد میوه ی او برداشت و زیر لباسش پنهان کرد. تعجب من بیشتر شد. باز گفتم: شاید با میوه فروش هم حسابی دارد؛ اما چرا غافلگیرانه عمل می کند؟
از آنجا گذشت؛ به فقیر بیماری رسید و آن دو گرده ی نان و دو انار را به او بخشید. من دیگر تأمل نکرده جلو رفتم و از راز کارش جویا شدم. نگاهی به من کرد و گفت: تو شاید جعفربن محمد باشی؟
گفتم: بله، من جعفربن محمد هستم.
گفت: تو وقتی از دین جدت بی خبر باشی، تنها انتساب به او چه سودی برای تو خواهد داشت؟
گفتم: چگونه من از دین جدم بی خبرم؟
گفت: مگر این قرآن، کتاب خدا، نیست که می فرماید: «هر کس حسنه و کار نیکی انجام دهد ده برابر پاداش خواهد داشت و هر کس گناهی مرتکب شود بیش از یک مجازات نخواهد داشت.»
من دو نان و دو انار دزدیدم؛ مجموعا چهار گناه مرتکب شدم و چون همه ی آن چهار را صدقه داده ام (به حساب یک حسنه به ده ثواب) پس چهل ثواب به دست آورده ام. وقتی چهار گناه از چهل ثواب کم کنی، سی و شش ثواب برایم باقی مانده است. اینک دیدی که تو از دین جدت بی خبری؟
گفتم: مادرت در عزایت بگرید؛ تو از کتاب خدا بی خبری که می فرماید: «...انما یتقبل الله من المتقین؛ ...خداوند اعمال نیک را منحصرا از صاحبان تقوا می پذیرد» (مائده/ 27) صدقه و انفاق مال از پرهیزکاران مقبول است، نه از دزدان و خیانتکاران. تو که دو نان و دو انار دزدیدی، چهار گناه مرتکب شدی و چون آنها را که مال مردم بود، بدون رضایت صاحبانش به دیگری دادی، چهار گناه دیگر به گناهان چهارگانه ی خویش افزودی. حال آیا من جاهل به دین جدم هستم یا تو؟ نگاهی به چهره ی من کرد و راه خود را در پیش گرفت و رفت.
کار آن مرد دینداری توأم با دین نشناسی بود. رفتار امام صادق (ع) هم نهی از منکر به صورت خاص، مناسب وضع و حال آن شخص بود.