طب و سلامتی جسم در احادیث

احادیثی که از پیامبر و پیشوایان معصوم نقل شده است، مملو از مسائل و دستورات پزشکی است و این احادیث درباره سلامت، بیماری، بهداشت فردی و اجتماعی و خواص برخی از میوه ها و سبزیها و مسائل دیگر مربوط به پزشکی می باشد. از بیماری هایی چون: جذام، ذات الجنب، برص، گلو درد، ورم چشم، آبله و نظائر آنها ذکر شده است و از «فصد» و سوزاندن، و استعمال عسل و مواد غذائی دیگر به عنوان درمان سخن رفته است. دانشمندان اسلامی مجموع گفته های پیامبر و ائمه دین را که درباره مسائل طبی و بهداشتی وارد شده است در کتابهائی مانند «طب النبی»، «طب اهل البیت»، «طب الصادق»، «طب الرضا» و...گرد آورده و در اختیار ما قرار داده اند و در عصر ما که عصر شکوفائی علوم پزشکی است، بهتر می توان به اهمیت و ارزش این تعالیم پی برد. احادیث پیامبر و امامان دستورالعمل زندگی مسلمانان بوده است، گفته ها و تعالیم طبی آنها، با آنکه متضمن مطالب طبی به صورت صریح نبوده، ولی نقش اساسی در زمینه کلی برای علم پزشکی در اسلام داشته است. نسل های متوالی، از مسلمانان در مدت چندین قرن از راهنماییهای این احادیث پیروی کرده اند، بسیاری از مسائل بهداشتی  و طب مسلمانان از آنها  سرچشمه گرفته است که دانشجویان پزشکی، پیش از توجه به خواندن کتابهای طبی، به خواندن آنها می پرداخته اند و لذا این مجموعه های طبی که رنگ دینی نیز داشتند نقش برجسته ای در ایجاد زمینه فکری برای دانشجویانی داشته است که در فکر آموختن علم و فن پزشکی بوده اند. ما در این جا به عنوان نمونه برخی از روایاتی که بیشتر اصول و ارکان طب و بهداشت بر آنها استوار است، نقل می کنیم:

1- پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: «معده خانه هر بیماری است و پرهیز  سر سلسله دار و درمان است». آری اطباء می گویند: ریشه و اساس هر مرض مزمن اختلالات جهاز هاضمه است که بر اثر پرخوری و یا خوردن غذاهای ناسازگار ناسالم تولید می گردد. معده کانون امراض است، زیرا معده است که انرژی را به صورت خون در می آورد. خون اگر مسموم و ناسالم باشد، تولید بیماری می کند.

2- باز می فرماید: «بیماران خود را برخلاف میل آنها به خوردن غذا وادار نکنید زیرا خداوند  آنها را می خوراند و می نوشاند.» بی اشتهائی بیمار به غذا از بزرگترین خدمت طبیعت است، زیرا بیماری غالبا در اثر جمع شدن مواد زائد و مسموم در بدن است و مهم ترین وسیله سوخت این مواد، غذا نخوردن و پرهیز است.

3- امیر مومنان به فرزند خود فرمود: فرزندم چهار چیز تو را تعلیم کنم که از طب بی نیاز گردی؟» گفت: «آری»  فرمود: «بر سر سفره غذا منشین مگر آنکه کاملا گرسنه باشی و از کنار طعام برمخیز مگر آنکه هنوز اشتها به غذا داشته باشی، غذا را خوب بجو، و هر موقع بخواهی به بستر خواب بروی، سعی کن شکمت از طعام پر نباشد، اگر به آنچه گفتم عمل کنی دیگر نیازی به طبیب نخواهی داشت.» دواء در حالی که از جهتی مفید است، ولی ممکن است از جهات دیگری باعث عوارض نامطلوبی گردد.

4- امام رضا (ع) می فرمود: «هیچ دوائی نیست مگر آنکه مرضی را تحریک می کند و عارضه ای را بوجود می آورد.»

5- پیامبر گرامی می فرماید: «تا هنگامی که بدن تو تحمل درد را دارد، از استعمال دوا پرهیز کن، مصرف دواء وقتی مجاز است که بدن تحمل درد را نداشته باشد.»

6- امام صادق (ع) می فرماید: «کسی که سلامتی او بر بیماری وی آشکار  باشد، با وجود این دارو بخورد و بمیرد، من از او بیزارم و چنین کسی در هلاک خویش  اعانت کرده است.»

7- امام صادق (ع) در یکی از سخنان خود، پزشک حاذق و امین را یکی از پایه های جامعه سالم و مترقی می داند، می فرماید: «هیچ جامعه ای از سه چیز بی نیاز نخواهد بود، دانشمند پرهیزگار، فرمانروای خیرخواه و پزشک حاذق و امین.»

8- امام صادق (ع) درباره سرایت بیماری می فرماید: «کسی با مبتلای به بیماری جذام سخن نگوید، مگر اینکه به مقدار یک نی ( تقریبا یک متر و نیم) با او فاصله داشته باشد.»

9- پیامبر گرامی صلی الله علیه وآله وسلم در این باره تشبیه عجیبی به کار برده و این امر، جز از زبان کسی که محیط به حقایق هستی بوده و اسرار در نزد وی آشکار و روشن باشد، شنیده نمی شود،  فرمود: «از فرد جذامی فرار کن، چنان که از شیر فرار می کنی.» اخیرا  دانشمندان اروپائی کشف کرده اند که میکروب جذام به شکل شیر است که در هوای مجاور فرد جذامی  پخش می شود، از مجرای تنفس به کسی که نزدیک است، سرایت می کند و در وی نیز تاثیر می نماید.

10- پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: «بیماری ها را مداوا کنید، زیرا خداوند  بیماری نداده که دارو نداشته باشد، مگر مرگ که علاجی ندارد.»

«حارث بن کلــده ثقفی» طبیب مشهور عرب فارغ التحصیل دانشگاه جندیشاپور که در زمان پیامبر گرامی صلی الله علیه وآله وسلم در طائف مشغول طبابت بود، پیامبر بعضی از بیماران را پیش او می فرستاد. وقتی مردی از انصار به پیامبر گفت: «همسایه ای داریم که از درد شکم ناراحت است، اجازه می فرمائید او را معالجه کنیم؟ فرمود: «به چه وسیله؟» گفتند: در این نزدیکی طبیبی  است یهودی و او معالجه می کند، پرسیدند چگونه معالجه می کند؟ گفتند: «عمل جراحی می کند، شکمش را می شکافد، آنچه که موجب ناراحتی او شده بیرون می آورد.» پیامبر گرامی اجازه داد، آن پزشک یهودی را آوردند، شکم بیمار را باز کرد، بعد شستشو داده بخیه زد و مرهم گذاشت و پس از چند روز بیمار صحت یافت. نتیجه این معالجه را به پیامبر عرض کردند فرمود: «آنکس که بیماری ها را آفرید دوایش را نیز مقرر فرموده است، بهترین مداوا حجامت و رگ زدن و سیاه دانه است.»