میرزا رفیعا نائینی

میرزا رفیع الدین محمد، فقیه اصولی، حکیم و فیلسوف و متکلم علامه ی عصر و وحید دهر که اواخر قرن یازدهم و در زمان صفویه و استاد «علامه مجلسی» بوده است.
شهرتش به میرزا رفیعا، آقا رفیعا و رفیعاست.
پدرش: حیدر حسنی حسینی طباطبائی نائینی، از سادات طباطبائی نائین و زواره اردستان می باشد.
میرزا رفیعا، سال 999 هـ ق، متولد شده و از شاگردان: میرفندرسکی (حکیم و ریاضیدان بزرگ) و معاصر شیخ بهائی که محضر او را نیز درک کرده و معاصر با آقاحسین خوانساری (از اساتید و دانشمندان بزرگ عصر صفوی) هم چنین اخبار را از «ملا عبدالله شوشتری» فرا گرفته و اجازه ی روایت از شیخ بهائی داشته است.
در همه ی علوم ید طولانی داشته و در تحقیق و تدقیق و اصابت رأی و قوت فکر در بین سایر افاضل و علماء زمان، ممتاز بوده و از اساتید بزرگ حکمت که در اصفهان (و شاید بلاد دیگر) تدریس کرده است. آن چنان که باید، از تمام زندگی و دوران عمرش، اطلاعی در دست نیست. فقط اجمال آن گفته شده و اغلب بزرگان و دانشمندان حکما، از او تجلیل و ستایش زیادی کرده اند که ما چند نمونه ی آن را ذکر می کنیم.
1- حاج محمد اردبیلی صاحب کتاب «جامع الرواة» گوید: «رفیع الدین محمدبن حیدر، یگانه عصر و یکتای زمان خود، پیشوای محققین، سید حکماء متألهین، برهان اعاظم متکلمین، حال وی در جلالت قدر و عظمت شأن و رفعت مقام و تبحرش در علوم عقلی و دقت نظر و اصابت رأی و حدس و وثاقت و امانت و عدالتش مشهورتر از آن است که ذکر شود و بالاتر از اینکه در عبارت بگنجد.»
شیخ حر عاملی معاصر اوست که می فرماید: «مولانا میرزا رفیع الدین محمد نائینی، فاضل عالم بزرگوار، عظیم الشأن حکیم متکلم ماهر، از معاصرین است، ما به توسط مولانا محمدباقر مجلسی، از وی روایت می کنیم!»
میر عبدالحسین خاتون آبادی که خود از شاگردان این مرد بزرگ و حکیم الهی بوده، در مواردی از تاریخش به بزرگی یاد می کند و ضمن وقایع سال فوت او می نویسد: «سید سند فاضل محقق، العلامه الفهامه، فریده دهر و قریع عصره، استادی و استنادی میرزا رفیعا نائینی، قدس الله روحه.»
وی سومین استادی است که علامه مجلسی در اجازاتش نام برده و بدینگونه آورده: «سید الحکماء المتألهین، و قدوة الحکما المتألهین، و سید سند میرزا رفیع الدین محمدبن امیر حیدر حسنی حسینی طباطبائی نائینی و به گفته ی «سید علیخان شیرازی» وی از همه علمای آن زمان برتر بود.» (کتاب سلافة العصر)
میرزا رفیعا، در حوزه درس اصفهان و بیشتر اهل معقولات بود. چرا که در آن زمان، که همان دوران علامه مجلسی نیز بوده، فلسفه و عرفان، فقه و حدیث را تقریبا تحت شعاع قرار داده و علما و فقهای شیعه بیشتر میل به فلسفه داشتند و به منقول و حدیث و اخبار، توجه کمتری می نمودند و این یکی از دلایلی بود که علامه مجلسی، تصمیم به تألیف «بحارالانوار» کرد.
از شاگردان این مرد بزرگ می توان: همان علامه مجلسی دوم، میر عبدالحسین و میر محمدصالح خاتون آبادی، سید نعمت الله جزائری، ملای رفیعا گیلانی، به نقلی شیخ حر عاملی که با او معاصر نیز بود یکی دیگر، (فرزندش میرزا ابوالحسن طباطبائی نائینی) است که در خدمت پدرش میرزا رفیعا به تحصیل پرداخت و الهیات شرح تجرید و حاشیه ملاجلال در تهذیب و... را خواند.
باید گفت که میرزا رفیعا جد اعلای عالم عارف، حکیم میرزا ابوالحسن جلوه، (فیلسوف عهد قاجار) می باشد.

آثار میرزا:
1- اقسام و تشکیک و حقیقه، رساله ای در اقسام تشکیک که مورد توجه متأخران است.
2- حاشیه ی شرح اشارات خواجه نصیرالدین طوسی.
3- حاشیه ی شرح حکمة العین شریف جرجانی.
4- رساله ای در حل شبهه استلزام که در کتب فلسفه مطرح است.
5- حاشیه ی صحیفه ی سجادیه
6- حاشیه ی شرح مختصر الاصول عضدی
7- الثمرة فی تلخیص الشجرة، که ملخص شجره ی الهی او است.
8- حاشیه بر اصول کافی، که در کتابخانه ی مدرسه ی سپهسالار جدید طهران موجود است
9- حاشیه ی مدارک الاحکام
10- حاشیه ی مختلف علامه
11- رساله ای به نام «ثمره ی شجره ی الهیه»، به فارسی در اصول دین که در سال 1047 هـ ق برای شاه صفی تألیف کرده است.
12- این کتاب که در اصول عقاید با مقداری از مقدمات فلسفی است، در سال های اخیر توسط عبدالله میرزایی، از فضلای معاصر چاپ و منتشر شده است. این تألیفات، بهترین معرف مقامات علمیه اش می باشد.
سرانجام این عالم بزرگ، در سال 1080 (و به نقلی 1082 یا 3) حدود سن 85 سالگی، در اصفهان دیده از جهان فرو بست. مزارش در تخت فولاد اصفهان و از زیارتگاه مردم می باشد.
این شعر بر سنگ قبرش نوشته شده است.
به تاریخ فوتش خردمند گفت *** مقام رفیع مقا رفیع