کتاب رسم وفا
مقدمه
انی لا اعلم اصحابا اوفی و لا خیرا من اصحابی.
من یارانی با وفاتر و بهتر از یاران خود سراغ ندارم.
امام حسین (ع)
تا جهان برپاست، هرگز اصحابی مانند یاران امام حسین (ع) یافت نخواهد شد.
سخن گفتن از یاران حضرت سیدالشهداء اباعبدالله الحسین (ع) و جانفشانی آنها در میدان کربلا تنها شایسته ی قلم و زبان بزرگان است و جز معصومان چه کسانی توانند مقام بلند آنان را توصیف کنند و آن گونه که سزاوار است، آنان را بستایند؟
خداوند آنان را پس از پیغمبران و فرستادگان الهی و امامان اولیای خود، بلندمرتبه ترین بهشتیان قرار داده است؛ آن چنان که مولای متقیان، امام علی (ع)، در وصفشان می فرماید: «آنان شهیدانی اند که نه پیشینیان بر آنها سبقت گرفته اند و نه آیندگان به مقام آنها دست خواهند یافت».
نیز، سلام حضرت مهدی، امام عصر (ع)، در زیارت ناحیه ی مقدسه بر این شهدا، خود، شاهد و گواه دیگری بر مقام والای آنهاست.
لکن نام بسیاری از این یاران، مهجور مانده و عظمت و فداکاری شان، گویی در پس پرده ی تاریخ، پوشیده گردیده و سخن درباره شان نگفته مانده است.
و آنچه در کتب و منابع مختلف تاریخی- خصوصا کتب فارسی- به آن پرداخته شده عمدتا زندگی و شرح حال شهدای بنی هاشم و عده ی انگشت شماری است از غیر بنی هاشم، چون حبیب بن مظاهر، حربن یزید ریاحی، و مسلم بن عوسجه. و درباره ی سایر شهدا و یارانی که از خاندان بنی هاشم نبوده اند، متاسفانه فقط به ذکر نامی کوتاه، و یا توضیحی گذرا و عمدتا ناقص بسنده شده است. از این رو بر آن شدیم تا هرچه را در خصوص این یاران شهید، در کتب و منابع تاریخی و مقاتل و زیارت ناحیه ی مقدسه ذکر شده، گردآوریم و بعد از تنظیم و تنقیح، در اختیار خوانندگان عزیز قرار دهیم.
در اینجا ذکر چند نکته ضروری است:
1- زیارت ناحیه ی مقدسه زیارت امام زمان (ع) است و امام زمان، در این زیارت، به ارواح مطهر شهدای کربلا درود و سلام فرستاده است و متن کامل زیارت در پایان کتاب آمده است.
2- منابع تاریخی، تعداد یاران امام حسین (ع) را متفاوت ذکر کرده اند. بعضی از مورخان، یارانی را که در کربلا در کنار حضرت حسین (ع) بوده اند، بیشتر از 100 نفر ذکر کرده اند. اما شیخ مفید، کل شهدای کربلا (اعم از بنی هاشم و غیربنی هاشم) را 72 نفر دانسته است. اما در این کتاب، ما به شرح حال 90 تن از یاران امام حسین (ع) پرداخته ایم که نامشان در زیارت ناحیه ی مقدسه ذکر شده و مورد سلام آن حضرت واقع شده اند و نیز یاران دیگری که نام آنها در این زیارت نیامده ولی در روایات و منابع معتبر، تصریح شده اند.
3- این اصحاب، در سه مقطع زمانی به حسین بن علی (ع) ملحق شدند.
الف. عده ای از آنان، از همان شهر مدینه، همراه کاروان امام (ع) حرکت کرده اند. از حرکت این یاران می شود دریافت که آنان از ابتدا عاشقانی صادق بودند و دل در گرو ولایت و محبت و اطاعت آن حضرت داشتند و لحظه ای از همراهی او دست برنداشتند.
ب. گروه دوم کسانی بودند که در بین راه (در فاصله مکه تا کربلا) به امام حسین (ع) پیوستند، زیرا به مقام شناخت امام خود رسیده و دعوت آن حضرت را پاسخ داده و از میانه ی راه، خود را به امام رسانده و به یاریش شتافته بودند.
ج. گروه سوم افرادی که در سرزمین کربلا به خدمت امام (ع) درآمدند و به سپاه او پیوستند. به گواهی تاریخ، برخی از این گروه، از ابتدا با هدف پیوستن به سپاه امام حسین (ع)، خود را با لشگر عمر سعد همراه کردند و توانستند بعد از ورود به سرزمین کربلا، به سپاه حسینی بپیوندند. ولی عده ی دیگری از این گروه، اصلا از سربازان لشگر عمر سعد بودند، اما بعد از اینکه تصمیم یزیدیان را مبنی بر جنگ با حسین (ع) و کشتن او قطعی دیدند، هدایت الهی شامل حال آنها شد و در آخرین روزها- و در مواردی، آخرین ساعت ها- به یاری حسین بن علی (ع) شتافتند و در رکاب آن حضرت، به شهادت رسیدند.
4- نام برخی از این شهدا، در منابع و روایات، به صورت های گوناگون ذکر شده است. این اختلاف ها ممکن است ناشی از تغییراتی باشد که در طول زمان، در نگارش یا اعراب این اسامی ایجاد گردیده است؛ یا ممکن است برخی از آنان با نام پدر یا اجدادشان، معرفی شده باشند.
از این رو، در این کتاب، هر یک از آنان، با معروف ترین نام خود آورده شده اند و در پاورقی، به نام های دیگرشان اشاره شده است.
5- اغلب این شهدا (که مورخان تعدادشان را بین 41 تا 52 ذکر کرده اند) در «جمله ی اولی» با اجازه از امام خود و به صورت گروهی به میدان رفته و پس از نبردی شجاعانه، قبل از ظهر عاشورا به شهادت رسیدند. (حمله ی اولی یورش اولیه و همه جانبه ی لشگر عمربن سعد با تمام ادوات جنگی و سواره نظام و پیاده نظام و تیراندازان و.... به سپاه حسینی در صبح روز عاشورا بوده است.)
این افراد اکثرا همان عده از لشگر عمرسعد بودند که به کاروان امام حسین(ع) پیوسته بودند و شاید برای جبران همین کار، زودتر از بقیه ی یاران و پیشاپیش امام (ع) و قبل از شهادت مولایشان و خاندان او جنگیدند و خود را قربانی آن حضرت کردند. و این خود، نشانه ی کمال ایمان به امامشان بود.
6- این شهدا در کربلا همراه با مولای خود، حسین بن علی (ع)، 3 روز بعد از واقعه عاشورا، توسط قبیله ی بنی اسد به خاک سپرده شدند.
آرامگاه جمعی این شهدا در کربلا، در حرم حسینی، در ضلع شرقی حرم و پایین پای حسین بن علی (ع) است و نامشان با خطی زیبا، بالای آرامگاهشان، ثبت و حک شده است.
انی لا اعلم اصحابا اوفی و لا خیرا من اصحابی.
من یارانی با وفاتر و بهتر از یاران خود سراغ ندارم.
امام حسین (ع)
تا جهان برپاست، هرگز اصحابی مانند یاران امام حسین (ع) یافت نخواهد شد.
سخن گفتن از یاران حضرت سیدالشهداء اباعبدالله الحسین (ع) و جانفشانی آنها در میدان کربلا تنها شایسته ی قلم و زبان بزرگان است و جز معصومان چه کسانی توانند مقام بلند آنان را توصیف کنند و آن گونه که سزاوار است، آنان را بستایند؟
خداوند آنان را پس از پیغمبران و فرستادگان الهی و امامان اولیای خود، بلندمرتبه ترین بهشتیان قرار داده است؛ آن چنان که مولای متقیان، امام علی (ع)، در وصفشان می فرماید: «آنان شهیدانی اند که نه پیشینیان بر آنها سبقت گرفته اند و نه آیندگان به مقام آنها دست خواهند یافت».
نیز، سلام حضرت مهدی، امام عصر (ع)، در زیارت ناحیه ی مقدسه بر این شهدا، خود، شاهد و گواه دیگری بر مقام والای آنهاست.
لکن نام بسیاری از این یاران، مهجور مانده و عظمت و فداکاری شان، گویی در پس پرده ی تاریخ، پوشیده گردیده و سخن درباره شان نگفته مانده است.
و آنچه در کتب و منابع مختلف تاریخی- خصوصا کتب فارسی- به آن پرداخته شده عمدتا زندگی و شرح حال شهدای بنی هاشم و عده ی انگشت شماری است از غیر بنی هاشم، چون حبیب بن مظاهر، حربن یزید ریاحی، و مسلم بن عوسجه. و درباره ی سایر شهدا و یارانی که از خاندان بنی هاشم نبوده اند، متاسفانه فقط به ذکر نامی کوتاه، و یا توضیحی گذرا و عمدتا ناقص بسنده شده است. از این رو بر آن شدیم تا هرچه را در خصوص این یاران شهید، در کتب و منابع تاریخی و مقاتل و زیارت ناحیه ی مقدسه ذکر شده، گردآوریم و بعد از تنظیم و تنقیح، در اختیار خوانندگان عزیز قرار دهیم.
در اینجا ذکر چند نکته ضروری است:
1- زیارت ناحیه ی مقدسه زیارت امام زمان (ع) است و امام زمان، در این زیارت، به ارواح مطهر شهدای کربلا درود و سلام فرستاده است و متن کامل زیارت در پایان کتاب آمده است.
2- منابع تاریخی، تعداد یاران امام حسین (ع) را متفاوت ذکر کرده اند. بعضی از مورخان، یارانی را که در کربلا در کنار حضرت حسین (ع) بوده اند، بیشتر از 100 نفر ذکر کرده اند. اما شیخ مفید، کل شهدای کربلا (اعم از بنی هاشم و غیربنی هاشم) را 72 نفر دانسته است. اما در این کتاب، ما به شرح حال 90 تن از یاران امام حسین (ع) پرداخته ایم که نامشان در زیارت ناحیه ی مقدسه ذکر شده و مورد سلام آن حضرت واقع شده اند و نیز یاران دیگری که نام آنها در این زیارت نیامده ولی در روایات و منابع معتبر، تصریح شده اند.
3- این اصحاب، در سه مقطع زمانی به حسین بن علی (ع) ملحق شدند.
الف. عده ای از آنان، از همان شهر مدینه، همراه کاروان امام (ع) حرکت کرده اند. از حرکت این یاران می شود دریافت که آنان از ابتدا عاشقانی صادق بودند و دل در گرو ولایت و محبت و اطاعت آن حضرت داشتند و لحظه ای از همراهی او دست برنداشتند.
ب. گروه دوم کسانی بودند که در بین راه (در فاصله مکه تا کربلا) به امام حسین (ع) پیوستند، زیرا به مقام شناخت امام خود رسیده و دعوت آن حضرت را پاسخ داده و از میانه ی راه، خود را به امام رسانده و به یاریش شتافته بودند.
ج. گروه سوم افرادی که در سرزمین کربلا به خدمت امام (ع) درآمدند و به سپاه او پیوستند. به گواهی تاریخ، برخی از این گروه، از ابتدا با هدف پیوستن به سپاه امام حسین (ع)، خود را با لشگر عمر سعد همراه کردند و توانستند بعد از ورود به سرزمین کربلا، به سپاه حسینی بپیوندند. ولی عده ی دیگری از این گروه، اصلا از سربازان لشگر عمر سعد بودند، اما بعد از اینکه تصمیم یزیدیان را مبنی بر جنگ با حسین (ع) و کشتن او قطعی دیدند، هدایت الهی شامل حال آنها شد و در آخرین روزها- و در مواردی، آخرین ساعت ها- به یاری حسین بن علی (ع) شتافتند و در رکاب آن حضرت، به شهادت رسیدند.
4- نام برخی از این شهدا، در منابع و روایات، به صورت های گوناگون ذکر شده است. این اختلاف ها ممکن است ناشی از تغییراتی باشد که در طول زمان، در نگارش یا اعراب این اسامی ایجاد گردیده است؛ یا ممکن است برخی از آنان با نام پدر یا اجدادشان، معرفی شده باشند.
از این رو، در این کتاب، هر یک از آنان، با معروف ترین نام خود آورده شده اند و در پاورقی، به نام های دیگرشان اشاره شده است.
5- اغلب این شهدا (که مورخان تعدادشان را بین 41 تا 52 ذکر کرده اند) در «جمله ی اولی» با اجازه از امام خود و به صورت گروهی به میدان رفته و پس از نبردی شجاعانه، قبل از ظهر عاشورا به شهادت رسیدند. (حمله ی اولی یورش اولیه و همه جانبه ی لشگر عمربن سعد با تمام ادوات جنگی و سواره نظام و پیاده نظام و تیراندازان و.... به سپاه حسینی در صبح روز عاشورا بوده است.)
این افراد اکثرا همان عده از لشگر عمرسعد بودند که به کاروان امام حسین(ع) پیوسته بودند و شاید برای جبران همین کار، زودتر از بقیه ی یاران و پیشاپیش امام (ع) و قبل از شهادت مولایشان و خاندان او جنگیدند و خود را قربانی آن حضرت کردند. و این خود، نشانه ی کمال ایمان به امامشان بود.
6- این شهدا در کربلا همراه با مولای خود، حسین بن علی (ع)، 3 روز بعد از واقعه عاشورا، توسط قبیله ی بنی اسد به خاک سپرده شدند.
آرامگاه جمعی این شهدا در کربلا، در حرم حسینی، در ضلع شرقی حرم و پایین پای حسین بن علی (ع) است و نامشان با خطی زیبا، بالای آرامگاهشان، ثبت و حک شده است.
منابع :
https://tahoor.com/FA/Article/PrintView/116670