جایگاه کتاب مقدس در منابع الهیات مسیحی (نظریه هایی در مورد کتاب مقدس)

نظریه هایى درباره الهام کتاب مقدس
این تصور که جایگاه خاص کتاب مقدس در الهیات مسیحى بر ریشه هاى الوهى آن استوار است، هرچند شاید به ابهام گفته شده باشد، مى توان سرنخ هاى از آن را در خود عهدجدید و تأملات بعدى درباره آن به دست آورد. یکى از مهم ترین عناصر در بحث از اینکه کتاب مقدس چگونه الهام شد و اهمیتى که باید بدان داده شود، رساله دوم تائوس 3: 16ـ17 است که از کتاب مقدس به «الهام خدا» یاد می کند.

اندیشه الهام کتاب مقدس در تفکر مسیحیت اولیه
این اندیشه در تفکر مسیحیت اولیه رایج بود و امری اختلافی تلقی نمی شد. فیلون اسکندرانی، فیلسوف یهودی یونانی زبان، کتاب مقدس را یکسره الهام شده می دانست و معتقد بود که خدا کاتبان کتاب های مقدس را چون ابزارهای بی ارده انتقال اراده الهى به کار گرفت.

اندیشه الهام کتاب مقدس در دوران نهضت اصلاح دینى
این موضوع در دوران «نهضت اصلاح دینى» به ویژه در آثار ژان کالون به یکى از موضوعات بالقوه جنجالى تبدیل شد. کالون از مرجعیت کتاب مقدس در برابر دو گروه دفاع مى کرد. دریک سو کسانى از یک شاخه کاتولیک تر کلیسا قرار داشتند که معتقد بودند که اساس مرجعیت و حجیت کتاب مقدس، بر پذیرش آن از سوى کلیسا به عنوان منبعى موثق استوار است. از سوى دیگر، نویسندگان بنیاد ستیزتر انجیلى مانند آناباپتیست ها بودند که به باور آنان، هر کس حق دارد که با توجه به الهامى الوهى، شخصى و بى واسطه، کتاب مقدس را یکسره نادیده انگارد. کالون اعلام کرد که روح القدس از طریق کتاب مقدس کار کرد (نه کنار گذاشتن آن، آن گونه که بنیادستیزان معتقد بودند) و روح القدس با الهام کتاب مقدس، اعتبار و مرجعیتى مستقیم به آن داد. از این رو، اعتبار و مرجعیت آن به هیچ حمایت بیرونى (مانند حمایت کلیسا) نیاز ندارد. این نکته بدان جهت مهم است که نشان مى دهد که اصلاحگران موضوع الهام را با قابل اعتماد بودن مطلق تاریخى یا خطاناپذیرى واقعى متون مقدس مرتبط نمى بینند. آموزه کالون در باب تطابق بدان معناست که خدا خود را برای جوامعی که گیرنده این وحی بودند، به گونه ای منکشف ساخت که با توانایی های آنان تناسب داشت. بدین ترتیب کالون درباره باب اول سفر پیدایش معتقد است که رشته کلی اندیشه ها مانند «روزهای آفرینش» صرفا شیوه های تطابق یافته سخن گفتن، یعنی نوعی به زبان کودکانه سخن گفتن الوهى است. تحولات مربوط به اندیشه هاى «عصمت کتاب مقدسى» یا «خطاناپذیرى» در پروتستان را مى توان در ایالات متحده در میانه قرن نوزدهم جستجو کرد.

اجماع کلى مسیحیان در باب الهام و حجیت کتاب مقدس
اجماع کلى مسیحیان در باب الهام و حجیت یا اعتبار کتاب مقدس را مى توان در شمارى از اعتراف نامه هاى عمده، هم در آیین پروتستان و هم در کلیساى کاتولیک روم، مطالعه کرد. براى نمونه، در کتاب معتبر کاتشیسم کلیساى کاتولیک (1994) به روشنى مرجعیت و اعتبار کتاب مقدس را به سبب وحى الهى آن مى داند. خداوند براى آنکه خود را براى مردمان منکشف سازد، به لطف خوبى و احسانش با آنان با کلمات بشرى سخن مى گوید. در واقع، کلام خدا که در کلمات بشر بیان شده، به هر شکلى شبیه زبان بشرى است، همان گونه که کلام پدر ابدى، هنگامى که ضعف بشر را به خود گرفت، همانند بشر شد. خدا نویسنده کتاب مقدس است. واقعیات وحیانى و الوهى، که در متن کتاب مقدس مندرج و ارائه شده، با الهام روح القدس نوشته شده اند؛ زیرا کلیساى مادر مقدس، با ابتنا بر ایمان عصر رسولان، کتاب هاى عهد عتیق و عهد جدید را، کلا و تماما، و با همه اجزایشان، کتاب هایى مقدس و قانونى (شرعى) مى داند. مبناى این اعتقاد آن است که این کتاب ها، چون با الهام روح القدس نوشته شده اند، خدا نویسنده آنهاست و بى کموکاست به خود کلیسا ابلاغ شده اند. خداوند به نویسندگان بشرى کتاب هاى مقدس الهام کرد. خداوند براى تألیف کتب مقدس، انسان هاى خاصى را برگزید، انسان هایى که در تمام مدتى که آنان را براى این وظیفه مهم به کار گرفت، از استعداد و توان خود استفاده کامل کردند؛ به طورى که، گرچه خداوند در آنان و به واسطه آنان عمل مى کرد، آنان همچون نویسندگان حقیقى اى بودند که مأمور بودند تا آنچه را که خداوند به نوشتن اش اراده مى کند، و نه بیشتر، بنویسند.

اندیشه الهام کتاب مقدس در دوره روشنگرى
با ظهور دوره روشنگرى، اندیشه داشتن جایگاه ویژه براى کتاب مقدس زیر سؤال رفت و این بیشتر به سبب پیش فرض هاى عقلگرایى در این دوره و توجه روز افزون به مطالعات نقادانه کتاب مقدس بود. در موضوع الهام، در این دوره شمارى از رویکردها مطرح شد که موارد زیر قابل توجه است.
1- جى. اچ. هردر (1744-1803)که می توان او را کسی دانست که ابعاد مهم و خاصی از نهضت اصلاح دینی را پیش بینی کرده بود،معتقد بود که اندیشه الهام را باید در قالب معنایی هنری یا زیباشناسانه تفسیر کرد. وی در کتاب روح شعر عبری (1782ـ1783) اظهار داشت که مناسب ترین الگوى الهام کتاب مقدس را آثار هنرى ارائه مى دهد. دقیقا همان گونه که مى توان رمان، شعر یا نقاشى را امرى «الهام شده» دانست، همین اندیشه نیز در مورد کتاب مقدس مى تواند صادق باشد. ازاین رو، الهام دستاوردى بشرى تلقى مى شود، نه موهبتى الهى.
2- مکتب کهن پرینستون، که نماینده آن چارلز هاج و بنجامین بی. ورفیلد (1851ـ1921) است و نظریه هایى قویا فوق طبیعى در باب الهام ارائه داد که با رویکرد طبیعت گرایانه مورد نظر هردر تقابلى عمدى و آگاهانه داشت. «الهام همان تأثیر خارق العاده و فوق طبیعى است. که روح القدس بر نویسندگان کتاب هاى مقدس ما اعمال کرد و کلمات آنان، کلمات خدا را عرضه مى کند و از این رو، کاملا خطاناپذیر است.» ورفیلد البته با دقت بر این نکته تأکید مى کرد که الهام، ابطال کننده بشربودن و فردبودن نویسندگان کتاب مقدس نیست، و با این حال، تأکید داشت که بشر بودن آنان «چنان مغلوب واقع شده بود که کلمات آنان در آن حال کلام خدا گشته بود و بدین سبب، در هر حال و به طور یکسان، عصمت مطلقه دارند.»
3- دیگران معتقد بودند که الهام را باید رهنمون الهى براى خواننده کتاب مقدس دانست، که خواننده را قادر مى سازد تا کلام خدا در متون کتاب مقدس بازشناسد. ورفیلد الهام کتاب مقدس را در خود متون مقدس مى دانست و بدین ترتیب، به طور ضمنى بیان مى داشت که کتاب مقدس فى نفسه به گونه اى عینى کلام خدا براى همه کسانى است که آن را مى خوانند. دیگران معتقد به برداشتى ذهنى از الهام بودند که در این صورت، دریافت خواننده از کتاب مقدس، و نه خود کتاب مقدس، را باید «الهام شده» تلقى کرد. اوگاستس اچ. استرانگ (1836ـ1921) تأکید داشت که مرجعیت کتاب مقدس را نمى توان صرفا در کلمات کتاب مقدس دانست، گویى که اینها جایگاهى معتبر و جدا از پذیرش آنها از سوى یکایک مؤمنان یا جامعه مؤمنان داشته باشند. بدین ترتیب، باید براى الهام، ابعادى عینى و ذهنى قائل شد.