آیات مربوط به غزوه خندق (1)

1- یکی از آیاتی که در مورد جنگ خندق، البته پیش از شروع آن، نازل شده است آیه 51 از سوره نساء می باشد. ماجرای نزول این آیه را مورخین چنین نقل می کنند:
«یکی از حوادث جنگ خندق این بود که عده ای از یهودیان من جمله سلام ابن ابی الحقیق و حیی ابن اخطب با جماعتی از بنی نضیر به مکه رفتند و قریش را دعوت به جنگ با رسول الله (ص) نمودند. آنها گفتند: بیایید با هم متحد شده و مسلمین را از پای درآوریم. شما از بیرون یورش آورده ما نیز از درون مدینه به شما کمک می کنیم. قریش به یهودیان گفت: اگر قصد شما فقط همین است و نیت دیگری ندارید قوم بر چشم ما نهاده اید... و در ضمن گفتگوهای مختلف قریشیان از یهودیان پرسیدند: شما اهل کتابید آن هم کتاب اول، یعنی تورات، شما بگویید آیا دین ما بهتر است یا دین محمد؟ گفتند: دین شما و شما به حق نزدیکترید. پس این آیه نازل شد: آیا نمی بینی کسانی را که مختصر بهره ای از علم کتاب داشتند، به جبت و طاغوت ایمان آوردند و به کفار گفتند: مذهب شما به هدایت نزدیکتر است از مذهب آنهایی که ایمان آورده اند. (نساء/ 51)
2 و 3- از ابن عباس، نقل شده است که می گفت: خداوند در مورد جنگ خندق و ذکر نعمت خود بر مسلمانان و کفایت از دشمنانشان پس از سوء ظن آنها مسلمانان به خداوند و گفتارهای نفاق آمیز ایشان آیه زیر را نازل فرمود:
ای مومنان به یاد آورید نعمت خدای تعالی بر خودتان را در آن هنگام که قریش و هم دستانش، با سپاههای فراوان به مقابله با شما آمدند، پس ما برای دفاع از شما، بادی سهمگین و سپاهیانی از فرشتگان که شما ندیدیدشان فرو فرستادیم... (احزاب/ 9).
ابن عباس در ادامه می گوید سپاهیانی که به جنگ مسلمانان آمده بودند قبایل قریش غطفان، بنی اسد و بنی سلیم بودند و سپاهیانی که خداوند متعال به یاری مسلمانان فرستاد طوفان و باد بود. و نیز در مورد غزوه خندق خداوند می فرماید: و به یادآورید زمانی را که آنها از سمت بالا و پایین شهرتان به سوی شما آمدند و چون چشم ها از ترس خیره شده و جان ها به لب رسیده بود و گمانهای گوناگون بدی به خدا می بردید. (احزاب/ 10) ابن عباس در مورد این آیه می گوید: کسانی که از بالا آمده بودند بنی قریظه بودند و کسانی که از پایین آمده بودند قریشیان و بنی اسد و غطفان و بنی سلیم بودند. و اما گمان های بدی که به خدا بردند: بعضی از آنها (یعنی منافقین و بیمار دلان)، گفتند: کفار به زودی بر ما غلبه می کنند و بر مدینه مسلط می شوند بعضی دیگر گفتند: به زودی اسلام از بین می رود و اثری از این دین باقی نمی ماند و گروه سوم گمان کردند: جاهلیت دوباره جان گرفته و اسلام محو می شود، گروه چهارم نیز گفتند: خدا و رسول او مسلمانان را فریب دادند و افکار دیگری از این دست.
4- آیه، هنالک ابتلی المومنین.(احزاب/ 11)، این آیه مربوط می شود به زمانی که لشکر کفار و دشمنان به پشت خندق رسیدند و این رخ داد امتحان و مشکلی بود که حل آن دور از ذهن به نظر می رسید. پس معنای آیه اینطور می شود: در آن زمان سخت مومنین امتحان شدند و از ترس دچار اضطراب شدیدی گشتند.
5- آیه 12 از سوره احزاب گفته شده است این آیه اشاره دارد به سخن معتب ابن قشیر و همراهانش آنگاه که گفتند: خدا و پیامبرش جز وعده های دروغین به ما ندادند. (احزاب/ 12)
6- خداوند متعال پس از نقل قول دسته ای از منافقین در آیه ی 12 احزاب، به گفته ی گروه دیگر نیز اشاره کرده و می فرماید: و نیز به خاطر آورید زمانی را که گروهی از آنها گفتند: ای اهل یثرب اینجا دیگر جای توقف شما نیست پس به خانه های خود بازگردید (گفته شده است این سخن را اوس ابن قیظی و همراهان او گفته اند) و گروهی از آنان از پیامبر (ص) اجازه بازگشت می خواستند و به عنوان بهانه می گفتند: خانه های ما بی حفاظ است. در حالیکه بی حفاظ نبود. آنها فقط می خواستند از جنگ فرار کنند. (احزاب/ 13)
در اینکه قائل دو قول فوق کدام دسته از قبایل بودند اختلاف نظر وجود دارد.
7 و 8- آیات 14 و 15 از سوره احزاب: این دو آیه در توصیف حالت همان گروههای منافقینی است که در آیه قبل از آنها بحث شد.
9 و 10 – آیه 15 و 16 از احزاب: گفته شده است این دو آیه در مورد ثعلبه و نظایر اوست زیرا او در روز احد با خداوند متعال عهد کرد که پس از آن هرگز به جنگ پشت نکند. ترجمه ی در آیه چنین است: منافقین و بیماردلان به سرعت دست از جنگ برداشته و تصمیم به  بازگشت گرفتند در حالیکه آنان قبل از این با خدا عهد کرده بودند که پشت به دشمن نکنند و عهد الهی مورد سوال قرار خواهر گرفت. (احزاب/ 15) بگو: اگر از مرگ یا کشته شدن فرار کنید سودی به حال شما نخواهد داشت و در آن هنگام جز بهره کمی از زندگانی نخواهید گرفت. (احزاب/ 16).
11 تا 14- آیه 17 الی 20 و خود آیه 207 از سوره احزاب: مربوط به بیان صفات و برخی عملکردهای منافقان در غزوه خندق است، مانند تفرقه افکنی تشویق به فرار ترس از نبرد و...
15- آیه 21 از سوره احزاب نیز در مورد سوره خندق و مربوط به آن است هرچند ظاهر آن معنای گسترده تری را افاده می کند. ترجمه آیه به یقین برای شما در زندگی پیامبر خدا سرمش نیکویی بود، برای آنها که امید به رحمت خدا و روز بازپسین دارند و خدا را بسیار یاد می کنند. (احزاب/ 21).
این آیه می خواهد بفرماید: یکی از احکام رسالت رسول خدا (ص) و ایمان آوردن شما، این است که به او تاسی کنید، هم در گفتارش و هم در رفتارش و شما می بینید که او در راه خدا چه مشقت هایی تحمل می کند و چگونه در جنگ ها حاضر شده و آن طور که باید جهاد می کند پس شما هم از او یاد گرفته و پیروی کنید.