شماری از آثار و اشعار ادیب نیشابوری (ادیب ثانی)

از استاد شیخ محمدتقی ادیب نیشابوری تالیفات چندی بر جای مانده است. شماری از این آثار، منظومه هایی است که در آنها مطالب منظور گنجانیده شده است. شماری نظم و نثر ممزوج است، مانند رساله «گوهرنامه» در علم عروض، و رساله قافیه، و رساله بدیعیه. اینک شماری از آثار ایشان:
1. گوهر تابنده
2. آیین نامه
3. ستایش نامه
4. مجمع راز
5. فیروزی جاوید
6. تاریخ ادبیات عرب
7. تاریخ ادبیات ایران
8. البدایه و النهایه
9. گوهر نامه، به ضمیمه «رسالة قافیه»
10. آرایش سخن (رساله بدیعیه)
در آثار استاد، مطالب حکمی و اخلاقی فراوان آمده است. همچنین گفتار بسیاری درباره معارف دین و مبانی اعتقادات حقه، و ستایشهای مخلصانه گوناگون درباره مقام ولایت کبری، پیامبر اکرم و خاندان او.
خود در «آیین نامه» می فرماید:
چــو مــن در راه آیــین ره ســپارم *** بسی در کــیش و آییــن نــامه دارم
ســتایش نــامه ام دری ثـــمین است *** که در وی مــدح سالاران دین است

شعر
از استاد، به جز منظومه های که به آنها اشاره شد، اشعار دیگری باقی است: قصیده، غزل، ممسط، رباعی، که مجموعه آنها دیوان ایشان را تشکیل می دهد. از رباعیات استاد است:
عشقی، عشقی، اگر بقا می جویی *** دردی، دردی، اگر خدا می جویی
رنجی، رنـجی، اگر به یاد گـنجی *** مـرگی، مـرگی، اگر لقا مـی جویی
از استاد، به زبان عربی نیز اشعاری برجاست، از جمله قصیده ای میمیه، در مدح حضرت ولی عصر، حجه بن الحسن المهدی (ع) بدین مطلع:
إشراق شمس الضحی باد علی الأمم *** فما لإنکار اعمی العین من قیم
و قصیده ای لامیه، در شناخت ابنای روزگار، و تخلص به مدح پاکان و پاکیزگان، یعنی محمد و آل محمد (ص). اینک ابیاتی از این قصیده:
إذا تتبعت، جل الناس انــذال *** جید النفوس عن الإفــــضال عـــطال
بنو الـــزمان کــثیر منهم سقـط *** فی الطبع نمل و فی الاءیذاء أ غوال
مغلوله یدهم، بـــالشح قد جبلوا *** ما قیل من کـــرم الأســـلاف إضلال
قـــالوا لمصلحله مـــــحصوله لهم *** مــعن بن زائده فی الدهـــر مـــفضال
*
من الذی کان لا یعصی الاءله و من *** یوم القیامه تــرضی مــنه أعمال
ما کان یظهر عــندی من اقـــول لــه *** هذا حمید سوی من فیه إشــکال
إلا النفوس النـــقیات المــــطهره الــ *** آبــــاء، احــــمد والسـبطان والآل
لاسیما المرتضی المولود فی حــرم *** لــــه مـــن البدء تعظیم و إجــلال
و هـــولاء ســـجایاهم عــلی کــرم *** و مـــاء خــــلقتهم جــود و أفضال
فـــفیض کــفهم و بــل، و غـــیضهم *** بــــحر وبـــذلـهم روض وسـلسال
جماعه عشـــقهم زیـــن، و بــغضهم *** شیـــن، ورفضهم هـــم و بـــلبـال
أهوی لا جلهم مــــن یـــقتدی بـــهم *** ما دمت حیا و فی الجثمان أوصال