اختصاص حمد به خداوند

«له الحمد» یعنی حمد منحصرا از آن اوست. این همان مفاد «الحمد لله رب العالمین؛ ستایش خدایی که پروردگار جهانیان است» (الحمد/ 2) است که ما در نمازها می خوانیم. گفته اند در «الحمد لله» لام، لام اختصاص است. «الحمدلله» یعنی جنس حمد اختصاص به خدا دارد. این معنایش چیست؟ آیا غیرخدا را نباید حمد کرد؟ پاسخ این است که هم غیرخدا را باید حمد کرد و شکر کرد و هم غیر خدا را نباید حمد کرد و شکر کرد. اما غیرخدا را باید حمد کرد و باید شکر کرد چرا که وقتی انسانی به انسانی دیگر انعام و خدمت می کند وظیفه ایجاب می کند که از او تشکر کند. «من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق؛ هر کس مخلوق را سپاس نگزارد خالق را سپاس نکرده». اما در عین حال انسان باید بداند که هر انعامی از ناحیه هر کس به او برسد به هر نسبت که به آن شخص ارتباط دارد بیش از آن به خدا ارتباط دارد، یعنی شما در همان حال که از کسی که به شما خدمت کرده تشکر می کنید و یا او را حمد می کنید در همان حال هم بگویید: الحمدلله، حمد از آن خداست، چون آن فرد، هم خودش و هم فکر و اراده اش و هرچه که بخواهید بگویید باز مال خداست و فعل خداست و همه چیز در نهایت امر به خدا برمی گردد. ولی به این نکته باید توجه کرد که بازگشت همه چیز به خدا معنایش نفی (سببیت) انسانهای دیگر و نفی هیچ سبب دیگری نیست و این یک مساله بسیار دقیقی است. در عین اینکه هر چیزی به سبب خود بستگی دارد، به خدا بستگی دارد نه اینکه به سبب خودش بستگی ندارد. این است که بین مساله اعتماد به نفس و اعتماد به خدا تضادی نیست و بین مساله حمد و سپاس یک مخلوق و حمد و سپاس خدا تضادی نیست.
شنیدم یک فیلم کمونیستی چینی در یکی از دانشگاهها نمایش داده اند. در آن فیلم پدر و پسری مبارزه می کنند و در مبارزه موفق می شوند. پدر که پیر است و به اصطلاح به نسل گذشته تعلق دارد می گوید: خدا را شکر می کنیم که موفق شدیم. پسر می گوید: نه پدر، چرا خدا را شکر کنیم؟! ما از خودمان باید ممنون باشیم، تکیه مان باید بر خودمان باشد. ولی تعلیم اسلامی چیست؟ آیا تعلیمات اسلامی در این موارد می گوید تو خودت مانند یک عروسک خیمه شب بازی هستی و یا می گوید تو که هستی دیگر خدا یعنی چه؟ تعلیمات اسلامی هیچکدام را نمی گوید بلکه می گوید: در عین اینکه به خودت اعتماد می کنی خدا را هم سپاسگو باش، یعنی میان این دو هیچ شکل تضادی برقرار نیست، که این خود داستان مفصلی است.