تفسیر آیه دوم سوره ملک

خداوند در آیه دوم سوره ملک می فرماید: «الذی خلق الموت و الحیات لیبلوکم ایکم احسن عملا و هوالعزیز الغفور؛ همان که مرگ و زندگی را بیافرید تا شما را بیازماید که کدامتان به عمل نیکوتر است، و او شکست ناپذیر آمرزنده است». بنابراین با این بیانی که در باب اخلاص عرض کردیم معنای «لیبلوکم ایکم احسن عملا» این است: برای اینکه در آزمون توحید در عمل قرار بگیرید، در آزمون توحید در عبادت قرار بگیرید، چون انسان اگر دوست داشته باشد عملش را کسان دیگر بفهمند و برای این کار خوشحال بشود، به یک معنا دارد آنها را پرستش می کند. پس معنی آیه برمی گردد به این مطلب: برای اینکه از شرک خالص بشوید و به توحید واقعی در عمل و در عبادت واقع بشوید. از اینجا رابطه این آیه با آیه قبلش روشن می شود: «تبارک الذی بیده الملک؛ فزون باد خیر و برکت آن خدایی که همه اقتدارها در دست اوست» (ملک/ 1) اگر شعار باشد معنی زنده باد را می دهد. البته تعبیر زنده باد غلط است (توحید در فاعلیت) «لیبلوکم ایکم احسن عملا» (توحید در عبادت و توحید در عمل) یعنی بدانید که اگر انسان به توحید در فاعلیت ایمان واقعی داشته باشد، اگر ایمان داشته باشد که واقعا زمام همه کارها در دست اوست، آن وقت از اسباب چشم می پوشد و توجهش به مسبب الاسباب است، قهرا دیگر چنین کسی در عمل خودش هم خلوص نیت دارد. وقتی که انسان کاری را برای غیر خدا می کند او در واقع از نظر توحید در فاعلیت لنگی دارد، یعنی از باب این است که برای غیرخدا در مقابل خدا شخصیت و استقلالی قائل است، خیال می کند این مقدار خیر به دست این است و به دست خدا نیست ولی آدمی که می داند همه خیرها به دست خداست، هرگز غیرخدا را قبله و معبود و مطاع خودش قرار نمی دهد.
«لیبلوکم ایکم احسن عملا» که در روایات به جنبه اصوب عملا و به جنبه اخلص عملا تکیه شده است خود اخلاص عمل فرع بر معرفت است، که اول عرض کردیم. پس در واقع معنی آیه چنین است: برای این است که شما در عمل حد معرفتتان چقدر باشد، حد اخلاصتان چقدر باشد، کیفیت عملتان چه باشد. در مساله «ضربه علی یوم الخندق افضل من عباده الثقلین؛ یک ضربت علی در روز خندق برتر است از عبادت همه جن و انس) بعضی توجهشان فقط به اثر اجتماعی این ضربت است، یعنی این ضربت اسلام را نجات داد. شک ندارد که چنین چیزی بود. ولی آنچه از نظر معنا آن ضربت را در آن حد با ارزش می کند آن کمال اخلاصی است که علی (ع) در وارد کردن چنین ضربتی دارد.
«الذی خلق الموت و الحیوه لیبلوکم ایکم احسن عملا و هو العزیز الغفور». در روایات در مورد احسن عملا بر همین دو نکته ای که من عرض کردم تکیه شده است، یکی مساله اخلاص در عمل، و دیگر مساله عقل و معرفت، یعنی عمل نیکوتر عملی است که با عقل و فهم و معرفت بیشتر و با خلوص نیت بیشتر و احساس عظمت و خشیت بیشتر توام باشد.