ابوذر هروی

ابوذر هروی، عبد بن احمد بن محمد بن عبدالله انصاری، محدث مالکی. برخی از منابع نام او عبدالله نوشته اند. اصل وی از هرات بود و در شهر خویش به ابن سماک شهرت داشت. سال های نخست زندگانی را در هرات گذرانید و در آنجا از ابوالفضل ابن خمیریه، بشر بن محمد مزنی و ابو عبدالله محمد بن احمد غوزمی استماع حدیث کرد. همچنین در سرخس از ابومحمد ابن حمویه و زاهر بن احمد طوسی، در بلخ از ابواسحاق مستملی، در مرو از ابوالهیثم کشمیهنی، در بصره از ابوبکر هلال بن محمد و شیبان بن محمد ضبعی، در بغداد از ابوالحسن دارقطنی و ابو عمر ابن حیویه، در دمشق از عبدالوهاب بن حسن کلابی، در مصر از ابومسلم کاتب و در فارس و جبال از برخی مشایخ استماع نمود.
از دیگر مشایخ مهم او حاکم نیشابوری و ابن شاهین بوده اند، گفتنی است که وی در یکی از آثار خود نام بیش از 300 تن از مشایخ خویش را گرد آورده بوده است. ابوذر در بغداد به روایت حدیث پرداخت و در ضمن از ابوبکر ابن طیب باقلانی و ابوبکر ابن فورک کلام آموخت و در همین برهه بود که به فقه مالکی و کلام اشعری گرایید. وی سرانجام به مکه رفت و در سراه بنی شبابه، در حومه شهر ساکن شد، ولی هر سال در موسم حج به شهر می آمد و حدیث می گفت و پس از حدود 30 سال اقامت در مکه ظاهرا همانجا در گذشت. به عنوان نمونه ای از سعه روایت ابوذر هروی می توان اشاره کرد که او صحیح بخاری را از 3 طریق، یعنی از طریق ابن حمویه، ابو اسحاق مستملی و کشمیهنی از فربری و او از بخاری روایت می کرده است و همین روایت صحیح بخاری یکی از عوامل مهم شهرت اوست. وی علاوه بر نقل حدیث در نقد آن نیز تبحر داشت. ابوذر هروی نه تنها خود مورد توثیق علمای رجال قرار گرفته، بلکه نظرات رجالی او نیز مورد توجه بوده است.
بنابر گفته ذهبی ابوذر هروی در انتقال کلام اشعری به مغرب و اندلس نقشی مؤثر داشت. وی که خود کلام را در بغداد آموخته بود، در مکه آن را منتشر ساخت و برخی از عالمان مغرب آن را از او فرا گرفتند و به مغرب بردند. ابوذر در تصوف نیز به تعبیر عبدالغافر فارسی «مشارالیه» و اهل زهد و ورع بود و به نقل قاضی عیاض کاسنی که با وی ملاقات داشته اند، وی را بر طریقه اسلاف صحابه و تابعین یافته اند. از کسانی که از ابوذر هروی روایت کرده اند، می توان پسرش عیسی، ابو محمد عبدالغنی حافظ، ابو عمران فاسی، ابن دلائی، ابو صالح موذن، ابوالولید باجی و ابوبکر احمد بن علی طریثیثی را نام برد. همچنین خطیب بغدادی و ابوعمر ابن عبدالبر از او اجازه روایت دریافت داشته اند.

آثار:
مهم ترین تألیف ابوذر، مستخرج او بر صحیحین بخاری و مسلم است. در منابع متقدم برخی دیگر از تألیفات او را نیز یاد کرده اند که از آن جمله می توان این کتاب ها را نام برد: دلائل النبوة، السن‍ـة و الصفات، فضائل مالک بن انس، فضل عاشوراء، فهرست، مسانید الموطأ، المستخرج علی الالزامات دارقطنی، المعجم،‌معیش‍ـة النبی و اصحابه و تخلیهم عن الدنیا. همچنین حاجی خلیفه از تفسیری از او یاد کرده است. نیز دو نسخه خطی از احادیث ابوذر هروی شناخته شده که یکی نسخه ای است مورخ 552 ق که در کتابخانه اوقاف بغداد نگهداری می شود و دیگری در دارالکتب قاهره مضبوط است.