مفهوم انسان دوستی

محبت انسان، احتیاج به تفسیر دارد. غالبا آن را "غیر دوستی" تفسیر کرده اند و آن ها را که کمی بالاتر رفته اند گفته اند انسان دوستی. اولا ایراد وارد است که چرا انسان دوستی، خوب بگوئیم جاندار دوستی. واقعا اگر انسان نسبت به یک حیوان عاطفه به خرج بدهد مثل داستان آن شخصی که در حدیث است سگ تشنه ای را سیراب کرد، خف خودش را، کفش خودش را در چاه فرستاد و به زحمت آب آورد و سگ را سیراب کرد، این کار اخلاق نیست چون انسان دوستی نیست؟ آیا انسان فقط باید انسان ها را دوست داشته باشد و جاندارهای دیگر را نباید دوست داشته باشد؟ بلکه همه چیز را باید دوست داشته باشد. به قول "سعدی":
به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست *** عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست
به ارادت بخورم زهر که شاهد ساقی است *** به جلادت بکشم درد که درمان هم از اوست
چرا فقط بگوئیم انسان دوستی؟ لااقل بگوئیم جاندار دوستی. تازه انسان دوستی احتیاج به تفسیر دارد. همین جاهاست که اگر اندکی افراط بشود، به نام انسان دوستی «انسان دشمنی» صورت می گیرد. چطور؟ مقصود از انسان چیست؟ آیا انسان یعنی همین حیوان یک سر و دو گوش؟ هر جا که ما این حیوان یک سر و دو گوش را دیدیم بگوئیم انسان است و از نسل آدم ابوالبشر؟ و هر چه از نسل آدم ابوالبشر است ما باید او را دوست داشته باشیم می خواهد هر که باشد، چون هر دو در این جهت یکسان اند؟ یا مقصود از انسان نه هر انسانی است، نه انسان بالقوه و نه انسان ضد انسان. بلکه انسان دارای انسانیت است و انسان دوستی، به خاطر انسانیت دوستی یعنی به خاطر دوستی ارزشهای انسانی است. هر انسانی به هر اندازه که واجد ارزشهای انسانی است لایق دوستی است و به هر اندازه که از انسانیت خلع شده و او به ظاهر مانند انسان های دیگر است (لایق دشمنی است از نظر ظاهر).
"چنگیز" و "یزید" و "حجاج بن یوسف" هم انسان اند ولی انسان هایی که چیزی از ارزشهای انسانی در آن ها وجود ندارد، انسان هایی ضد انسان. پس انسان دوستی احتیاج به تفسیر دارد. انسان دوستی یعنی هر انسانی به هر نسبت که از ارزشهای انسانی بهره مند است شایسته دوستی است، و انسانی هم که بالفعل از ارزشهای انسانی بهره مند نیست باز لایق دوستی است برای رساندن او به ارزشهای انسانی.
یک انسان کامل، یک انسان فاقد ارزشهای انسانی را هم دوست دارد ولی نه اینکه چون دوستش دارد فقط می خواهد شکمش را سیر بکند. دوست دارد که او را نجات بدهد و برساند به ارزشهای انسانی. به این معناست که "پیامبر اکرم (ص)" رحمة للعالمین است، برای همه مردم اعم از کافر و مؤمن رحمت است.