نگاهی به احادیث پیرامون نفخ صور

می دانیم «نفخ» به معنی دمیدن و «صور» به گفته بسیاری از ارباب لغت به معنی شیپور یا شاخ است (شاخ حیوان را خالی می کردند و به صورت شیپور در می آمد، از یک طرف آن می دمیدند و از طرف دیگر صدای بلندی برمی خاست).

آیا این تعبیر کنایه ای از فرمان پایان ناگهانی جهان و فرمان آغاز رستاخیز که از سوی خدا صادر می شود، و تشبیهی است به آنچه در میان انسانها معمول بوده است که برای توقف یا حرکت  لشکر و قافله به وسیله شیپور همه را  آگاه می ساختند ( البته آهنگ شیپور توقف با آهنگ شیپور حرکت متفاوت بود) و هم اکنون نیز در بعضی سربازخانه ها معمول است که در آخر شب شیپور خاموش باش می زنند، و همه موظفند در آن ساعت استراحت کنند، و صبحگاهان شیپور بیدار باش که همه موظفند از خواب برخیزند و آماده شوند، یا اینکه این تعبیر جنبه کنائی ندارد بلکه واقعا در شیپور دمیده می شود؟ ولی واضح است آن یک شیپور عادی نیست، صاعقه و صیحه عظیمی است که تمام آسمان و زمین را پر می کند و سبب مرگ ناگهانی همه موجودات زنده می شوند، و یا همه را به حرکت و جنبش در می آورد و سبب حیات آنها می شود. این احتمال مناسبتر و با ظاهر آیات سازگارتر است.

در حدیثی از امام علی بن الحسین (ع) می خوانیم: «ان الصور قرن عظیم له رأس واحد و طرفان، و بین الطرف الاسفل الذی یلی الارض الی الطرف الاعلی الذی یلی السماء  مثل ما بین نجوم الارضین السابعه الی فوق السماء السابعه فیه اثقاب بعدد ارواح الخلائق، وسع فمه ما بین السماء والارض» «صور» شاخ بزرگی است که یک سر، و دو طرف دارد، و فاصله میان طرف پائین که در سمت زمین است تا طرف بالا که در سمت آسمان است به اندازه فاصله اعماق زمین هفتم تا فراز هفتمین آسمان است، و در آن سوراخهائی به تعداد ارواح خلایق است، و دهانه آن به وسعت ما بین آسمان و زمین می باشد».در حدیث دیگری از پیغمبر اکرم (ص) می خوانیم: «الصور قرن من نور فیه اثقاب علی عدد  ارواح العباد» «صور شاخی است از «نور» که در آن سوراخهائی به تعداد ارواح بندگان است».

اینها همه نشان می دهد که این تعبیر کنایه از مطلب مهمی است که در این قالب بیان شده است. ولی در کلمات جمعی از مفسران دیده می شود که «صور» را جمع «صوره» گرفته اند و منظور  این است که در صورتها  و پیکرهای انسانها دمیده می شود و آنها زنده می شوند. این تفسیر علاوه به اینکه تنها تناسب با نفخه دوم یعنی  نفخه حیات دارد، نه نفخه اول، از سوی دیگر از ارباب لغت به شدت رد شده است. ابن منظور در لسان العرب از بعضی از علمای لغت نقل می کند که این خطائی فاحش، و نوعی تحریف کلام الله است، چرا که جمع «صور» در آیات دیگر قرآن به صورت «صور» (بر وزن سخن) آمده است، نه «صور» و اگر کسی جمله «نفخ فی الصور» را نفخ فی الصور» (با فتح واو) بخواهد بر خدا افتراء بسته و کتاب الله را تحریف کرده است. از این گذشته این تفسیر با آنچه در روایات فوق آمده نیز سازگار نیست، و نیز با آیاتی که تعبیر به «صعقه» و «زجر» و «ناقور» مانند آن کرده است نمی سازد. بعید نیست ابداع کنندگان این تفسیر چون نتوانسته اند «نفخ در صور» به معنی دمیدن در شیپور را هضم کنند، ناچار به سراغ این تفسیر رفته اند درحالی که نه «صور» یک «شیپور»  عادی است و نه «نفخ » شبیه نفخهای ما! به هرحال  از میان سه تفسیری  که گفته شد،  تفسیر دوم مناسبتر و با ظاهر آیات هم آهنگ تر است. این تفسیر دورنمائی از نفخ صور به ما نشان می دهد هرچند که از توضیح کامل آن عاجز هستیم.