تفسیر سوگند به روز در قرآن کریم و فاید سوگند به روز

در قرآن مجید به «روز» سوگند یاد شده است و این معنی در دو مورد از قرآن به چشم می خورد که بدینقرار است:

1. "وَ النَّهارِ إذا جَلیّها" (شمس/آیه 4: سوگند به روز هنگامی که جهان را روشن سازد).

2. "وَ النَّهارِ إذا تَجَلیّ" (لیل/ آیه 2: سوگند به روز هنگامی که جهان را به ظهور خود  روشن سازد).

حال تفسیر این دو آیه را از نظر مفسران ذیلاً می آوریم:
راغب می گوید: «نهار وقتی است که نور در آن پخش می شود و آن در شرع ما بین طلوع فجر است تا وقت غروب خورشید و در اصل ما بین طلوع خورشید تا وقت غروب آن است.»

تقریباً همه ی مفسران در مورد  این دو آیه اتفاق نظر دارند که مراد سوگند به روز است. البته اختلاف بسیار جزئی نیز دیده می شود که در ضمن نقل گفتار آنها روشن می شود.

ابوالفتوح می نویسد: «قسم به روز که آفتاب را روشن کند یعنی آفتاب را پدید آورد و پیدا کند چونکه آفتاب در روز پیدا شود و در شب مخفی، سپس می گوید: گفته اند «ها» کنایه است از چیزی که ذکر نشده است که معنی می شود "إذا جلی الظلمه": چون روشن کند تاریکی را».

زمخشری می گوید: "جلیها" یعنی در وقت گسترش و انبساط روز، چون در این وقت خورشید به تمام روشنی خود می رسد. شیخ طوسی می گوید: «سوگند به روز  است وقتی که خورشید با نور روشن خود به وسیله جرمش جهان را متجلی سازد».

مغنیه می نویسد: «هاء» در "جلیها" به شمس برمیگردد و معنی آیه این است که خداوند سوگند یاد نموده به روز که خورشید را ظاهر می سازد و آن را برای دیدن و روشنی نمودار می نماید. عبده نیز به همین نحو بیان نموده اضافه می کند که «مخفی نماند که نهار عبارت است از وقت انتشار نور خورشید از وقت برآمدن آن یا نزدیک به برآمدن تا وقت غروب آن.»

مرحوم علامه طباطبایی می گوید: تجلیه، اظهار و ابراز است و ضمیر تأنیث (جلیها) به ارض برمی گردد و معنی آیه این است: «سوگند یاد می کنم به روز آنگاه که زمین را برای دیدن روشن سازد». طبرسی می گوید: «جلیها، یعنی تاریکی را روشن نماید و آنرا برطرف سازد..»

در مورد آیه دوم نیز نظراتی مشابه هم ابراز شده است که ذیلاً به بعضی از آنها اشاره می شود:
میبدی می گوید: "والنَّهار إذا تجلیّ" یعنی سوگند به روز وقتی که ظاهر و روشن شود و اضافه می کند که بعضی گفته اند یعنی شب را روشن نماید و تاریکی آن را از بین ببرد.

شیخ طوسی می نویسد: معنی آیه این است که «وقتی که نور دهد و دیدگان را روشن سازد». طبرسی نیز چنین معنی می کند: وقتی که روشن و ظاهر شود از بین  ظلمت و تاریکی.» مراغی معتقد است که مراد، زایل شدن تاریکی شب است». مرحوم علامه طباطبایی می نویسد: تجلی، ظاهر شدن شیئی، بعد از مخفی شدن آن است.»

فاید سوگند به روز
آیه 4 سوره شمس "والنهار اذا جلیها" و آیه 2 سوره لیل "و النهار اذا تجلی" که در آن به روز سوگند خورده شده است نشانگر عظمت و ارزش روز بوده و در واقع عظمت خورشید را که روشنگر روز می باشند نشان می دهد.

عبده می نویسد: «همه ی اینها (سوگند به روز ) اشاره دارد به بزرگ نشان دادن نور و روشنایی و بزرگ شمردن ارزش نعمتی که در آن قرار دارد و همچنین به خاطر متوجه ساختن اذهان ما است به اینکه روز و روشنایی در آن از نشانه های بزرگ خداوند و از نعمت های بسیار با عظمت وی محسوب می شود.

مغنیه می گوید: «غرض از سوگند به نور و روشنایی، متوجه ساختن انسان است به  فواید بسیار بزرگ آنها، تا آنکه خدای را شکر نموده و وی را سپاس گوئیم».

مراغی در تفسیر دو آیه نامبرده در فوق و فایده ی سوگند به روز می نویسد: خداوند با زایل نمودن ظلمت شب و پدید آوردن نعمت روز چنین مقرر داشته که انسان و حیوان  در راه طلب معاش خود به حرکت در آیند و از اینجا فلسفه پیدایش شب و روز روشن می شود، چون اگر روزگار همیشه شب می بود مردم قدرت به دست آوردن معاش خود را نداشتند و اگر همیشه روز بود مصلحت از بین می رفت. مراغی در مورد دیگر بیانی مشابه بیان عبده که در بالا آوردیم ابراز داشته اصافه می کند: سوگند به روز نشان می دهد که آن از حکمتهای بالغه و نشانه های روشن خداوند متعال است.

طبرسی نیز می گوید: سوگند به روز نشان می دهد که در آن، بزرگترین نعمت های الهی قرار دارد چون اگر روزگار همیشه تاریک بود برای آفریده های خداوند امکان نداشت که به طلب معاش خود مشغول شوند و اگر همیشه روز می بود از استراحت  و سکونت و آرامش بهره ای نمی بزردند لذا در دو سوره (شمس و لیل) ذرک شب و روز تکرار شده است و این برای بزرگ شمردن اررزش آن دو در باب دلالت بر موارد  حکمت آنها است.»

مرحوم فیض نیز بیانی  قریب به این مضمون  در تفسیر خود دارد.