بررسی گناه کبیره عقوق والدین

یکی از گناهان کبیره عقوق والدین است چنانچه حضرت رسول (ص) و حضرت امیر (ع) و حضرت صادق و حضرت رضا و حضرت جواد علیهم السلام در روایات که در شماره کبائر از ایشان رسیده به کبیره بودنش تصریح فرموده اند بلکه از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله چنین رسیده است که از هر گناه کبیره بزرگتر شرک به خدا و عقوق والدین است و نیز  از گناهانی است که در قرآن مجید و احادیث صحیحه بر آن وعده عذاب داده شده است.

در قرآن مجید از قول عیسی بن مریم حکایت می فرماید «که خداوند مرا نیکوکار به مادرم قرار داد و مرا ستمکار و بد عاقبت قرار نداد به سبب ترک نیکی به مادرم» ( سوره مریم/ آیه 34). سبب اینکه ذکر پدر نکرده این است که آن حضرت پدر نداشت و لذا قبل از این آیه در حکایت حضرت یحیی (ع) ذکر پدر و مادر هردو شده است. و در این دو آیه شریفه عاق والدین را به سه صفت یاد فرموده: جبار ( گردنکش و ستمگر)، شقی ( تیره بخت)،  عصی ( نافرمانی کننده و گنه کار) و به هریک از آنها وعده عذاب سخت داده شده، چنانچه درباره جبار می فرماید «و نومید شد هر گردنکش کینه ورزی، پشت سر او است دوزخ و نوشانیده شود از آب چرک خون آلود، جرعه ای از آن به دهان می برد ولی نتواند فرو برد ( او را گوارا نباشد) و مرگ از هر سوی به او رو آورد لیکن مردنی نیست و از پس او است عذابی سخت و انبوه» ( سوره ابراهیم / آیات 15- 17) و درباره شقی می فرماید: «اما آنها که بدبختند در آتشند و ایشان را در آتش ناله ای زار و خروشی سخت باشد، در آن آتش همیشه تا آسمانها و زمین برپا است جاویدانند مگر آنچه که پروردگارت خواهد» (سوره هود / آیات 106-107) و درباره عصی می فرماید: «و آنکس که نافرمانی خدا و پیغمبرش کند و بگذرد از مرزهای خدا ( و از حدود خویش تجاوز کند) فرو بردش در آتش  که جاودان در آن باشد و عذابی خوارکننده برایش باشد» ( سوره نساء / آیه 14).

عقوق والدین و اخبار: پیغمبر اکرم (ص) فرمود: «از آزردن والدین بپرهیزید به درستی که بوی بهشت از هزار سال راه استشمام می شود ولی عاق  والدین و قاطع رحم آن را نمی یایند.» از همان حضرت مرویست که فرمود: «کسی که پدر و مادر خود را به خشم در آورد خدای را به غضب در آورد است.» و همچنین  فرمود: «کسی که والدین خود را بیازارد مرا اذیت کرده و کسی که مرا بیازارد خدای را آزرده و آزار کننده خدا ملعون است»، و همچنین فرمود: «عاق والدین هر عملی که می خواهد به جا آورد، هرگز داخل بهشت نخواهد شد.» و نیز پیغمبر  اکرم(ص) فرمود: «سه طایفه اند که در روز قیامت خداوند به ایشان سخن  نمی فرماید و نظر رحمت به آنها نمی کند و ایشان را پاک نکرده و از برای آنها عذاب دردناکی است، ایشان شراب خواران و تکذیب کنندگان به قدر الهی و عاق  والدین اند».

عاق والدین آمرزیده شدنی نیست: و کافی است در شقاوت عاق والدین که جبرئیل (ع)  بر او نفرین فرمود: «هر که پدر مادر یا یکی از آنها را درک کند و او را از خود خشنود نسازد آمرزیده مباد و رسول خدا (ص) بر نفرین جبر ئیل  آمین گفت.» و از حضرت صادق (ع) مرویست که فرمود: «ملعون است ملعون است کسی که والدینش را بزند و کسی که آزار به آنها رساند.»

نماز عاق پذیرفته نیست: از حضرت صادق (ع) است «کسی که به پدر و مادرش از روی غیظ بنگرد در حالی که بر او ستم کرده باشند خداوند نماز او را نمی پذیرد.»

عقوق چیست؟ مجلسی در شرح کافی گوید: عقوق والدین به این است که فرزند حرمت  آنها را رعایت نکند، و بی ادبی نماید، و آنها را به سبب گفتاری یا رفتاری برنجاند، و آزار و اذیت کند، و در چیزهائی که عقلا و شرعا مانعی ندارد نافرمانی از آنها نماید، و این عقوق گناه کبیره است و دلیل بر حرمت آن کتاب و سنت و اجماع خاصه و عامه است. از حضرت صادق (ع) مرو یست کمترین عقوق ( ناسپاسی والدین ) گفتن اف است ( به روی پدر و مادر) و اگر خدا چیزی را از آن آسانتر می دانست از آن نهی می کرد. و نیز از عقوق  است به پدر و مادر نگاه خیره و تند کردن. و از امیر المومنین مرویست از عقوق است محزون ساختن پدر و مادر و از موارد قطعی عقوق که گناه کبیره است ترک بر واجب مانند نفقه ( مخارج  روزانه و لباس و مسکن) در صورت احتیاج پدر یا مادر می باشد و به طور کلی آزردن خاطر والدین و رنجاندن و ناراحت ساختن آنها عقوق و حرام مسلم است.

اثر دنیوی عاق شدن: عقوبت عقوق والدین منحصر به آنچه از عقوبت های اخرویه که ذکر شد نیست بلکه از گناهانی است که آثار وضعیه دنیویه دارد چنانچه حضرت رسول (ص) فرمود: «سه گناه است که خداوندعقوبت آنها را در دنیا  تعجیل می فرماید: عقوق والدین، ظلم به بندگان خدا، بدی کردن در مقابل احسان.» شاید حکمت در تعجیل این عقوبت ها برای عبرت دیگران است؟!.

عقوق، گدائی و بدبختی می آورد: جوانی از ثروتمندان مدینه پدر پیری داشت، احسان به او را ترک نمود و از مال خود او را محروم کرد؛ پس خدای تعالی اموالش را از او گرفت و فقر و تنگدستی و مرض در بدن به او روی نمود و بیچاره شد. پس پیغمبر (ص) فرمود:  ای کسانی که پدر ها و مادرها را آزار می رسانید از حال این جوان عبرت بگیرد و بدانید چنانچه دارائیش در دنیا از کفش رفت غنا و ثروت و صحتش به فقر و مرض مبدل گشت، همچنین در آخرت هر درجه ای که در بهشت داشت به واسطه این گناه از دست داده و در مقابلش از درکات آتش برایش آماده شده است!

از حضرت صادق (ع) مرویست: که «چون یعقوب برای ملاقات فرزندش یوسف وارد مصر گردید، یوسف هنگام ملاقات، رعایت مقام سلطنت ظاهری را کرد و برای احترام  پدر از مرکب پیاده نشد. جبرئیل نازل شد به یوسف فرمود دست خود را باز کن، نور روشنی از دستش بیرون شد به آسمان رفت، یوسف پرسید: این نور چه بود که از کف من خارج شد؟ جبر ئیل فرمود: نور نبوت از صلب تو بیرون رفت به سبب آن که رعایت احترام پدر پیرت را نکردی، پس از فرزندانت کسی پیغمبر نخواهد شد.» شکی نیست که پیاده نشدن یوسف از روی تکبر و بی اعتنائی به پدر نبوده و انبیا از هر گناهی منزهند، بلکه برای رعایت شوکت مقام سلطنتی بوده که برای اداره کردن امور خلق و بسط عدل و ترویج دین قبول فرموده بود، لیکن چون رعایت احترام پدر اولی بود برای همین ترک اولی مورد عقوبت واقع شد.

عاقبت به شری عاق: دیگر از آثار وضعیه عقوق والدین سوء خاتمه است، چنانچه نیکی به آنها موجب حسن خاتمت و عاقبت به خیری است. حضرت صادق (ع) فرمود: «کسی که بخواهد خداوند سختیهای جان دادن را بر او آسان فرماید پس صله رحم کند و به والدین نیکی نماید،  چون چنین کرد؛ خداوند سختی های مرگ را بر او آسان می فرماید و هیچ وقت مبتلا به تهیدستی نخواهد شد.»

جوان عاق و دعای مشلول: در باب فضیلت دعای مشلول  رسیده که این دعا را حضرت امیرالمومنین (ع) به جوانی که عاق پدر شده تعلم فرمود. این جوان، در اثر نفرین پدر دست راستش شل شد و سه سال مبتلا بود. پس از فوت پدر در مسجدالحرام شب ها به خداوند استغانه می کرد، پس آن حضرت بر او ترحم فرمود و این دعا را به او یاد داد و از  برکات آن حضرت خداوند او را شفا داد.

جوان و مادر زمین گیر: و نیز مروی است که مردی خدمت آن حضرت آمده عرض کرد: مادر پیری دارم که از حرکت افتاده، او را به دوش می کشم و لقمه در دهانش می گذارم و کثافت او را پاک می کنم و در آن وقت برای احترامش رویم را بر می گردانم، آیا حقش  را ادا کرده ام؟ آن حضرت فرمودند؟ نه زیرا شکمش مدتی جای تو بود و از پستانش غذا  و شراب تو آماده می شد و دست و پایش نگهدار و نگهبان تو بود و در تمام این حالات آرزوی دوام حیات تو را داشت و تو در این حالات خدمت به او آرزوی مرگش را داری که زودتر راحت شوی.

عقوق والدین پس از مرگ: از حضرت باقر (ع) مرویست که «بنده ای در حال حیات پدر و مادرش به آنها نیکوکار است، چون مردند آنها را فراموش کرد و بدهی آنها را نپرداخت و طلب رحمت برای آنها نکرد. پس خدای تعالی او را عاق والدین ثبت خواهد فرمود، و بنده دیگری عاق والدین است در حال حیات آنها، چون مردند قرض آنها را ادا می نماید و به دعا و استغفار آنها را یاد می کند. پس خدای تعالی او را بار( نیکی کننده) به والدین ثبت خواهد فرمود.» 

حضرت صادق (ع) فرمود: «چه مانع است مردی از شما شیعیان را در حال حیات و مرگ والدین به آنها احسان کند؟ آن وقت کیفیت نیکی به والدین پس از مرگ آنها را بیان می فرماید به اینکه از طرف آنها نماز بخواند ( نماز قضا یا نافله، اگر قضاء بر عهده نداشته باشند، خودش بخواند یا استیجار نماید) و صدقه دهد، از طرف آنها روزه بگیرد و حج کند از طرف آنها، پس آنچه را بجا آورد به والدینش خواهد رسید و مثل همان ثوابی که به آنها می دهند بر او هم خواهد بود و علاوه خداوند اجرش را به سبب نیکی و صله ای که نموده دو چندان عنایت می فرماید، یکی برای اصل عملی که کرده و دیگری برای نیکی به آنها.»