اقسام وحی در قرآن مجید

از آیات قرآن به خوبی بر می آید که «وحی» معانی مختلفی دارد، بعضی تکوینی است، و بعضی تشریعی، و رویهمرفته در هفت معنی زیر به کار رفته است:

1- «وحی تشریعی» که بر پیامبران نازل می شد.

2- وحی به معنی «الهامهائی که به غیر انبیا می شد» مانند آنچه درباره «مادر موسی» آمده است، "و اوحینا الی ام موسی ان ارضعیه"....: «ما به مادر موسی وحی (الهام) فرستادیم که او را شیر ده، و هنگامی که بر او ترسیدی او را در دریا بیفکن، و نترس و غمگین مباش که ما او را به تو باز می گردانیم، و او را از رسولان قرار می دهیم». نظیر همین معنی، بلکه به صورت کاملتر در مورد «مریم» در سوره مریم آمده است که فرشته وحی در برابر او ظاهر شد و بشارت تولد عیسی را به او داد (سوره مریم / آیات 17-19).

3- «وحی فرشتگان» یعنی پیام الهی به خود آنها، چنانکه در داستان غزوه بدر در سوره انفال آمده است: "اذ یوحی ربک الی الملائکه انی معکم فثبتوا الذین آمنوا"، «به خاطر بیاور زمانی را که پروردگارت به فرشتگان وحی کرد که من با شما هستم، پس کسانی را که ایمان آورده اند ثابت قدم دارید» (سوره انفال / آیه 12).

4- وحی به معنی «پیام با اشاره» مانند مطلبی که در داستان «زکریا» آمده است: "فخرج علی قومه من المحراب الیهم ان سبحوا بکره و عشیا"، «از محراب عبادتش به سوی مردم بیرون آمد و با اشاره به آنها گفت صبح و شام ( خدا را) تسبیح گوئید» ( سوره مریم/ آیه11).

5- وحی به معنی «القائات مرموز شیطانی» مانند "وکذلک جعلنا لکل نبی عدوا شیاطین الانس و الجن یوحی بعضهم الی بعض زخرف القول غرورا"، «اینگونه برای هر پیامبری دشمنی از شیاطین انس و جن قرار دادیم که سخنان فریبنده و بی اساس را ( برای اغفال مردم) به طور سری به یکدیگر می گفتند» ( سوره انعام / آیه 112).

6-وحی به معنی «تقدیر قوانین الهی در جهان تکوین» مانند: "و اوحی فی کل سماء امرها"، «خداوند در هر آسمانی تقدیر و تدبیر لازم را فرمود» (سوره فصلت/ آیه 12). آنچه درباره شهادت زمین در قیامت آمده است: "یومئذ تحدث اخبارها بأن ربک اوحی لها"، «در آن روز اخبارش را باز می گوید، چرا که پروردگارت به او وحی کرده» (سوره اذا زلزلت/6) نیز ممکن است اشاره به همین معنی باشد. وحی به معنی «آفرینش غریزه ها» مانند: "و اوحی ربک الی النحل ان اتخذی من الجبال بیوتا  و من الشجر و مما یعرشون"، «پروردگات به زنبور عسل وحی (الهام غریزی) فرستاد که از کوهها و درختان و داربستهائی که مردم درست می کنند خانه هائی برگزین» (سوره نحل /آیه 68). اینها همه از یکسو، از سوی دیگر نزول وحی بر پیامبران نیز به صورتهای مختلفی صورت گرفته است که در قرآن مجید و روایات حداقل به چهار صورت آن اشاره شده است:

1- گاه به صورت نزول ملک و مشاهده فرشته وحی

2- گاه به صورت شنیدن صدای فرشته بدون مشاهده او

3- گاه به صورت الهام به قلب

4- گاه به صورت خواب و رویای صادقه، مانند آنچه در داستان ابراهیم درباره ذبح فرزندش اسماعیل آمده ( سوره صافات / آیه 102)، یا آنچه در مورد پیغمبر اکرم (ص) درباره بشارت ورود مسلمین در نهایت امنیت در مکه برای زیارت خانه خدا در «سوره فتح آیه 27» دیده می شود.

در روایتی آمده است که یکی از اصحاب از پیغمبر اکرم (ص) سوال کرد وحی بر شما چگونه می شود؟ حضرت فرمود: "احیانا یأتینی مثل صلصله الجرس، و هو اشده علی ، فیفصم غنی فقد وعیت ماقال ، واحیانا یتمثل لی الملک رجلا  فیکلمنی فاعی مایقول"، «گاهی وحی همانند صدای زنگ به سراغ من می آید، و این از همه بر من سخت تر است، حقایق را بر من روشن می کند، و من آنچه را می گوید حفظ می کنم، و گاه فرشته وحی به صورت مردی در مقابل من مجسم می گردد و با من سخن می گوید و من آنچه را می گوید حفظ می نمایم».
در حدیث دیگری از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود: انبیاء و رسولان بر چهار طبقه اند: بعضی از آنها الهام بقلب او می شود و از خودش تجاوز نمی کند، و بعضی در خواب می بیند و صدا را در بیداری می شنود، ولی او را نمی بیند، و مبعوث به هیچکس نیست... بعضی در خواب می بینند و در بیداری نیز صدای ملک را می شنوند و او را نیز مشاهده می کنند و تنها مأمور هدایت طائفه ای هستند کم باشند یا زیاد.. و بعضی در خواب می بینند و صدا را در بیداری می شنوند و فرشته را مشاهده می کنند و امام و پیشوای (عموم مردم جهان ) هستند.