اسناد محدثان کتاب دیات تا امام رضا (ع)

محدثان، کتاب دیات ( بخشنامه امام علی (ع) به فرماندهان و امیران) را که به خط امام علی علیه السلام به املای آن حضرت بوده با سند از امام رضا علیه السلام روایت کرده اند:

نخست –  سند «حسن بن علی» مشهور به ابن فضال

کلینی در ابواب مختلف کافی، بخش هائی از «کتاب دیات» به روایت «ابن فضال» را آورده است. از جمله در باب «دیه جراحات» گوید: «علی بن ابراهیم، از ابراهیم بن هشام، از ابن فضال، روایت کند که گفت: «این کتاب را بر ابی الحسن ( امام رضا علیه السلام) عرضه کردم، فرمود: «صحیح است. امیر المومنین درباره «دیه جراحات همه اعضاء» حکم کرده است...» سپس بخشی از کتاب دیات را ذکر می کند. شیخ طوسی نیز راه او را پییموده و این بخش از کتاب دیات را در باب «شجاج» خود، با سند و متن کلینی آورده است.

دوم- سند یونس بن عبدالرحمان

کلینی در کافی، باب «ما یمتحن به من یصاب.....»، آنچه که آسیب دیده با آن امتحان می شود از قول علی بن ابراهیم، از محمد بن عیسی، از «یونس» روایت کند که گفت: این کتاب را بر او عرضه کردم، فرمود: «صحیح  است» و بعد، بخشی از کتاب دیات را می آورد؛ بخشی که درباره امتحان کسی است که یکی از چشمانش آسیب دیده باشد.
شیخ طوسی نیز راه او را پیموده و عین عبارات سند و متن کلینی را در تهذیب، باب «دیات الأعضاء و الجوارح....» آورده است.
مشایخ حدیث در بیشتر مواردی که کتاب دیات را از امام رضا علیه السلام روایت کرده اند، بین این دو سند – یعنی ابن فضال و سند یونس- را جمع کرده اند. در مثال اول: کلینی و طوسی گویند: علی بن ابراهیم، از محمد بن عیسی، از یونس، از ابی الحسن علیه السلام، و همو ( علی بن ابراهیم ) از پدرش از ابن فضال روایت کند که گفت: «این کتاب را بر علی ابی الحسن (امام رضا علیه السلام) عرضه کردم، فرمود: «صحیح است»... در مثال دوم: گویند علی بن ابراهیم، از محمد بن عیسی، از یونس. و (علی بن ابراهیم) از پدرش، از ابن فضال، همگی از ابی الحسن الرضا علیه السلام.
یونس گوید: «کتاب را بر او ( امام رضا علیه السلام) عرضه کردم، فرمود: «صحیح است».
کلینی در باب دیگری از «کتاب دیات کافی» نیز چنین کرده و گوید: علی بن ابراهیم، از پدرش، از ابن فضال و محمد بن عیسی، از یونس همگی گفتند: «کتاب فرائض (دیات) روایت شده از امیرالمومنین علیه السلام را بر ابی الحسن الرضا عرضه  کردیم، فرمود: «صحیح است»... سپس بخش بزرگی از «کتاب دیات» مذکور را در همین باب آورده است.
شیخ طوسی نیز، یکی از اسناد کلینی و آنچه که درباره آسیب چشم و فقد ابرو می باشد، راه او را رفته است.
کلینی در باب «قسامه» کافی نیز بخش مربوط به آن را، با هر دو سند مذکور آورده است. همو در باب «ما تجب فیه دیه الکامه من الجراحات....»، جراحاتی که باعث دیه کامل می شوند، گوید: علی بن ابراهیم، از محمد بن عیسی، از یونس. و عده من اصحابنا، از سهل بن زیاد، از محمد بن عیسی، از یونس ( گویند: ) کتاب دیات بر علی ابی الحسن الرضا علیه السلام عرضه شد، و از بین رفتن شنوائی در آن بود.. سپس آنچه را که مخصوص این باب بوده، از کتاب مذکور آورده است. و در پایان گوید: علی، از پدرش، از ابن فضال، از امام رضا مانند آن را روایت کرده است.
شیخ طوسی در تهذیب، باب «دیه اعضاء و جوارح...» راه او را پیموده و این بخش را، با سند و متن آن از کلینی گرفته است. وجه امتیار این حدیث بر احادیث پیشین آن است که با دو طریق از قول «محمد بن عیسی» روایت شده است:
الف- از طریق علی بن ابراهیم.

ب- از طریق عده من اصحابنا، از سهل  بن زیاد

شیخ طوسی  در کتاب تهذیب، باب «الحوامل و الحمول...» مادران باردار و جنین ها و کتاب استبصار باب «دیه جنین» از علی بن ابراهیم، از پدرش، از ابن فضال. و محمد بن عیسی، از یونس روایت کند که همگی گفتند: « کتاب فرائض روایت شده از امیرالمومنین  را بر ابی الحسن ( امام رضا ) علیه السلام عرضه کردیم، فرمود: «صحیح  است». و از جمله مسائلی که در آن بود اینکه: امیرالمومنین علیه السلام دیه جنین را یکصد دینار قرار داده بود...  شیخ  طوسی همچنین در تهذیب، باب «دیات الشجاج و کسر العظام...»، دیه های زخم سر و شکستن استخوانها پس از آوردن اسناد آن تا امام صادق علیه السلام، گوید: و علی بن ابراهیم، ازپدرش، از ابن فضال، و محمد بن عیسی، از یونس، همگی از امام رضا علیه السلام، گویند: «این کتاب را بر او عرضه کردیم. فرمود: «آری، آن حق است. امیر المومنین علیه السلام کارگزارانش را به آن فرمان می داد...».

سوم – روایت حسن بن جهم

کلینی در کافی، باب «ما یمتحن به من یصاب...» گوید: عده ای از اصحاب ما، از سهل بن زیاد، از حسن بن ظریف.... – تا آنجا که گوید: ابو عمرو متطبب برای من روایت کرد و گفت: «این کتاب را بر ابی عبدالله علیه السلام عرضه داشتم.» و علی بن فضال، از حسن بن جهم، گفت: «آن را بر ابی الحسن الرضا علیه السلام عرضه داشتم، به من فرموده: «آن را روایت کن که صحیح است سپس مانند آن را ذکر کرده است. مراد کلینی این است که: عده ای از اصحاب ما، از سهل بن زیاد، از حسن بن ظریف، روایت عرضه این کتاب بر امام رضا علیه السلام را روایت کرده اند. این روش کلینی و دیگر محدثان در اختصار سند است که صدر سند حدیث دوم را که در صدر حدیث پیشین آمده است حذف می کنند. و نیز، مراد از «علی بن فضال» علی بن حسن بن علی بن فضال است. چون این علی پسر، به واسطه «حسن به جهم» از امام رضا علیه السلام روایت می کند، و پدرش «حسن بن علی بن فضال» بلا واسطه از امام رضا علیه السلام روایت می کند. بیان آن در بحث «سند اول» گذشت.