مراسم اسلامی پس از تولد نوزاد

زمینه مراسم اسلامی که بعد از تولد کودک انجام می گیرد مسائل متعددی است که ذکر جزئیات همه آن ها امکان پذیر نیست، ما ضمن رعایت اختصار سعی داریم رئوس مسائلی را که در کتب اسلامی از آن نام برده شده است ذکر کنیم.

1- ذکر اذان و اقامه:

پس از تولد و حتی قبل از بریدن ناف، مستحب است که در گوش راست کودک اذان و در گوش چپش اقامه خوانده شود، روایات اسلامی درباره فلسفه آن این امر را پناهی در برابر لغزش های شیطانی ذکر کرده اند. شک نیست همانگونه که می دانیم کودک به ظاهر از این اذان و اقامه گفتن ها چیزی درک نمی کند ولی در عین حال براساس برخی از مبانی علمی که ذکرش در کتب روانشناسی آمده این عمل چندان کار بی موردی هم نیست و در ایجاد روح دینی و تعلیماتی که بعدا باید اخذ و عمل کند بسیار موثر است. بر اساس تحقیقاتی که به عمل آمده جنبه یادگیری و لااقل آمادگی طفل به فراگیری برخی از مسائل بسی زودتر و پیش تر از وقت و زمانی است که عامه مردم می اندیشند. بعضی از آزمایش ها نشان داده اند که طفل از هفته سوم تولد ( از 15 روزگی) شروع به فراگیری می کند و حتی سخن گفتن با او به یک زبان خارجی در ماه های اول تولد زمینه را برای تسریع در فراگیری او در سنین بعدی بیشتر فراهم می کند. گویا ذهن و مغز نارس او با این صداها مأنوس و آشنا می شوند و بعدها امر فراگیری را برای او آسان می سازد.

2- مراسم تحنیک:

منظور کام گرفتن است: در اسلام براساس سنت از آب یا چیزی شیرین و پاک، کام طفل را می گیرند. پیامبر کام نوه اش حسین بن علی (ع) را با شیرینی خرما گرفت. در بعضی از روایات اسلامی توصیه شده که کام طفل را با تربت امام حسین و یا با آب فرات بگیرند و اگر ممکن نبود با آب باران این امر انجام شود. به حقیقت این نخستین غذا و یا ماده ای از این جهان است که کام و دهان طفل مستقیما با آن آشنا می شود.

3- تراشیدن سر و تصدق

از سنن اسلامی تراشیدن موی سر طفل است که معمولا در روز هفتم تولد کودک باید انجام شود. پیامبر در روز هفتم تولد امام حسین (ع) سر او را تراشید و به وزن مو یش نقره تصدیق داد و آن گاه معجونی خوشبو که بخشی از آن زعفران بود به سرش مالید. در برخی از توصیه های اسلامی سفارش شده است که هم وزن آن طلا تصدیق کنند. تراشیدن موی سر اگر در روز هفتم انجام نشد دیگر لازم نیست ولی اصل تصدق برای طفل به اعتبار خود باقی است. در سخنی از علی (ع) آمده است که تراشیدن موی سر به صورت کامل انجام گیرد نه بدانگونه که بخشی از آن تراشیده و بخشی دیگر نتراشیده باشد. درباره یکی از علل تراشیدن موی سر امام صادق (ع) پاکی طفل را از رحم ذکر کرده است.

4- تسمیه یا نامیدن کودک:

روایات اسلامی نشان می دهند که تعیین نام خوب برای فرزند از حقوق  طفل بر پدر است. مردی با کودک نوزادش نزد رسول خدا آمد و پرسید حق این طفل بر من چیست؟ پیامبر فرمود: نامی نیک بر او برگزینی، نیکو تربیتش کنی، او را در وضع و موقعیتی نیکو و شایسته قرار دهی و... اما نامگذاری کودک از چه موقعی انجام شود؟ احادیث نشان می دهند که توصیه شد قبل از تولد برای کودک خود نام معین کنند. علی ( ع) فرمود: «سموا اولادکم قبل ان یولدوا» و این امری است در اسلام استحباب دارد و او خود این امر را رعایت می کرد. سفارش شده که از ابتدای تولد و گرنه در روز هفتم برایش اسمی معین کنند. این نامگذاری  حتی در باره کودکان سقط شده هم باید مراعات شود زیرا پیامبر فرمود در روز قیامت کودکان از طریق نام خود تعلق خویش را به والدین در می یایند. با توجه به این مسأله که نام کودک نقش مهمی را در شخصیت او ایفا می کند باید برای طفل نامی انتخاب کرد که بعدها او به خاطر آن مورد استهزاء قرار نگیرد، احساس حقارت نکند، نامی که به بندگی و وابستگی او به خدا برساند، احیای سنت و مذهب و مکتب کند. سفارش شد که نام کودک را اگر پسر است تا 7 روز لااقل به نام محمد بنامند و از آن پس اگر خواستند نام دلخواه دیگری برایش معلوم نمایند. در سخنی آمده است کسی که 3 پسر داشته مکروه است که نام یکی محمد نباشد. و در سخن دیگر از پیامبر آمده است هرکس 4 پسر داشته و نام یکی محمد نباشد بر من جفا کرده است. روایات اسلامی نشان می دهد که به خاطر احیای سنن اسلامی مکتب، شخصیتهای اسلامی به تناسب زمان باید اسامی مناسب برای فرزندان معین کنند. فی المثل در عصر بنی امیه که تلاش ها و کوشش های بنی امیه برای محو نام علی و یا لکه دار کردن او بود و آن ها  می کوشیدند که نام علی در جامه زشت و مکروه شمرده شود می بینیم که امام حسین (ع) نام تمامی فرزندانش را علی گذارد. و یا در دیگر بحران ها کوشش به نامگذاری فرزندان با اسم زینب، فاطمه، مهدی، عمار، سمیه، یاسر و... بود. به هر حال مسأله موقعیت و تناسب زمانی در این امر اصل است.

توصیه ها در نامگذاری 

توصیه شده است که فرزندان به نام هائی که نشانگر بندگی خدا، احیاء کننده اسم انبیاء، ائمه و شخصیت های مایه افتخارند نامیده شوند. امام صادق در پاسخ مردی فرمود نامی برای فرزندت انتخاب کن که مشعر بر عبودیت و بندگی خدا باشد. و در جمع باید نامی را برگزید که موجبی برای احساس حقارت او در سنین بعدی نباشد، رسمیت عقلی و اجتماعی داشته و زندکننده خاطره ای از خاطرات افتخار آمیز دینی، الهی  و از این قبیل باشد.

نهی از تسمیه به برخی نام ها

گفتار پیامبر و معصومین نشان می دهد که تسمیه کودکان به بعضی از اسم ها در اسلام نهی شده است، مثل نام ضرار، مره، ظالم، ضریس، حکم، و اسامی اعداء نامیدن کودکان به برخی از اسم ها مکروه است مثل خالد، رب، رحمن، رحیم، و.... که از اسماء و صفات خداست.

تعویض نام ها

توصیه شده است که در صورت تسمیه شدن کودکان از قبل به اسماء ناروا، نامشان را بعدها عوض کنند زیرا خدا آن اسماء را دشمن می دارد. پیامبر خود سعی داشت نام قبیحی که بر هر کسی گذارده شده است عوض کند و نام زیبائی برای آن انتخاب نماید. فی المثل نام شخصی را که عبدالحارث بود به عبدالرحمن تبدیل کرد، و نام شخصی دیگر را که عبدالکعبه بود به ابوعبدالله تغییر داد.

5- ختنه:

ختنه سنتی برای مردان، و وسیله بزرگداشت و مکرمتی برای زنان است. بدینسان برای مردان امری واجب است و زنان دارای جنبه استحبابی است. در اهمیت آن باید گفت اگر این امر توسط والدین انجام نشد پس از رسیدن به بلوغ بر خود فرد واجب می شود. رعایت این سنت و اختراع آن مخصوص اسلام نیست بلکه از سنن ابراهیم بوده و در مذهب یهود هم موجود است. درباره فلسفه آن ضمن جنبه های روحی در امر آمیزش جنسی، امری برای حفظ سلامت، رشد مناسب و زمینه های بهداشتی است.

زمان ختنه

سنت اسلامی این است که تا 7 روز اول تولد امر ختنه انجام شود و اگر انجام نشد تا سن بلوغ هم می توان آن را به تأخیر انداخت. ولی فراموش نکنیم که پوست زائد آلت تناسلی  محل مناسبی برای رشد و پرورش میکرب هاست و به همین نظر بهتر است امر ختنه هر چه زودتر انجام گیرد.

دعای ختنه

به هنگام ختنه دعاهای بسیاری وجود دارد که در همه آنها سخن از تبعیت سنت اسلامی و اتباع از دین و مشیت الهی و عمل کردن به فرمان خداست. و نیز به همین مناسبت در دعاها از برخی فلسفه های آن چون عاملی برای زیادتی عمر، دوری از آفات، بیماری جسمی و دردهای بدنی ذکر شده است و هم در آن اشاره به اسرار و اموری است که خدای بدان آگاه است و مردم از آن بی خبرند.

6- ولیمه و عقیقه:

پیغمبر فرمود در 5 مورد مسأله ولیمه مطرح است: جشن عروسی، تولد نوزاد، جشن ختنه، ساختمان خانه، بازگشت از سفر مکه، در مورد نوزاد توصیه شده است که تا در روز ولیمه دهند و اطعام کنند. ممکن است چنین امکانی در اختیار ولی کودک نباشد ولی در عین حال فراموش نکنیم که امر عقیقه را در اسلام نمی توان نادیده گرفت. اگر چه روایات اسلامی این امر را درباره والدین فقیر چندان ذکر نکردند ولی سفارش شده است که فقیر و غنی به تناسب درآمد خود در این مسأله اقدام کنند.

اهمیت عقیقه و ولیمه

در اهمیت آن بگوئیم که احادیث بسیاری می گویند هر فرزندی در  گروه عقیقه است ( کل مولود مرتهن بالعقیقه). و حتی برخی از روایات آن را امری واجب ذکر کرده اند بدان حد اگر فرزندی به سن بلوغ برسد و بفهمد که برای او عقیقه ای نشده خود بدین امر اقدام کند. و حتی اگر فرد پیری شک کند که آیا والدینش برای او عقیقه کرده اند یا نه مستحب است در هر سنی که هست برای خود عقیقه کند. و نیز توصیه شد که اگر نوزادی پیش از ظهر روز هفتم از دنیا  برود عقیقه برای او لازم نیست ولی اگر بعد از ظهر روز هفتم از دنیا رفت بر ولی او عقیقه اش لازم است. همه این روایات اهمیت مسأله را از نظر اسلام نشان می دهند. برای این امر هر حیوانی که حلال گوشت باشد از گاو، گوسفند، شتر، بز و دیگر حیوانات از این قبیل مناسب است، ولی در سنت اسلامی در باره گوسفند بیشتر توصیه شده  است، و آن کاری بود که پیامبر اکرم (ص) برای حسنین انجام داد. سفارش شده است که حیوان برای عقیقه بزرگ تر و چاق تر باشد طوریکه حداقل 10 نفر از آن بتوانند بخورند، و نیز توصیه شد که برای پسر گوسفند نر و برای دختر گوسفند ماده ذبح شود. مسأله ای که در امر عقیقه مطرح است ریختن خون حیوان به نام خداست. به عبارت دیگر اگر کسی پول گوسفند یا شتر را در راه خدا به نیت عقیقه طفل بدهد عقیقه به حساب نمی آید. هدف آن است که خدا می خواهد با ذبح حیوانی عده ای اطعام شوند( ان الله یحب اطعام الطعام  واراقه الدماء). در سنت اسلامی عقیقه در روز هفتم تولد است یعنی همان روزی که مسئله تراشیدن سر، نامگذاری انجام می شود. پیامبر خود در روز هفتم تولد امام حسن برای او دو گوسفند چاق و زیبا عقیقه کرد و عده ای را اطعام نمود. به هنگام عقیقه دعائی خوانده می شود که به صورت های مختلف در کتب اسلامی آمده است از  جمله همان دعائی است که در عید قربان به هنگام ذبح خوانده می شود و در آخر آن نام کودک برده شده و از خدا می خواهیم که این عقیقه را از او (کودک ) بپذیرد. و در دعای دیگر از خدا می خواهیم که در سایه این عقیقه کودک را به سلامت نگه دارد و در پناه آل محمدش قرار دهد.

توزیع گوشت عقیقه

در توزیع عقیقه توصیه شد که آن را لا اقل به 10 نفر بخورانند و در این جمع همسایگان نیز شرکت کنند و بخشی از آن به قابله طفل داده می شود ( به شرطی که قابله مسلمان باشد) و نیز ذکر شده است که جز دوستداران محمد و آل محمد و اهل ولایت از آن استفاده نکنند. انجام برخی از مراسم از جمله مالیدن خون حیوان به سر طفل در اسلام شرک محسوب می شود: امری بود که در جاهلیت وجود داشت و اسلام از آن نهی کرده است.

7- دیگر سنن اسلامی و فلسفه آن

از دیگر سنن در این زمینه دادن غسل مولودیه به کودک، سوراخ گوش و.... است که درباره هر کدام توصیه ها و برای انجام آن فلسفه هائی ذکر شده است. انجام همه این مراسم لااقل یک بعد مسأله را که عبارت از پذیرش کودک در جامعه اسلامی است نشان می دهد. کودک عضوی از سازمان دینی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه خواهد بود، جامعه ای که در آن زندگی می کند. او باید نخست در این سازمان پذیرفته و آنگاه وابسته شود. وابستگی او به این جامعه مراسمی لازم دارد که به گوشه ای از آن اشاره شد.