بررسی رابطه کودک با ابزار و وسایل

وسایل و ابزار در ساختن و پروردن و یا ویران کردن بنای زندگی اخلاقی کودک نقش موثر و اساسی دارد، و نیز از جهت خطر آفرینی ممکن است موجب صدمات و لطمه هائی برای کودکان باشد. این نوع وسایل مورد تماس کودکان باید تحت کنترل و مراقبت اندیشیده قرار گیرند.

خطر آفر ینی وسایل و ابزار

اینکه بحث از خطر آفرینی وسایل و ابزار به میان آمد از آن بابت است که کودک کنجکاو است. اگر در برابر وسیله پیچیده و مبهمی قرار گیرد می کوشد به هر صورتی که شده از آن سر در آورد به همین نظر اقدام به دست کاری آن می کند،  امری که ممکن است برای او خطر بیافریند. گاهی وسایل و ابزار خطرناک چون کارد، تیغ، چاقو، قیچی در دسترسی کودک است و او با دست کاری آن دستش را زخم  و یا صورت و گاهی چشمش را مجروح می کند. اسباب بازیها هم ممکن است خطر آفرین باشند به خصوص آنها که پیچیده و جلب کننده اند و کودک برای آگاهی از اسرار آن گاهی دستگاهی را باز می کند، و موجب صدمه و لطمه ای می شود. اصولا وسایل و اشیاء مجروح کننده، شکننده چون لیوان، استکان، بشقاب و از این قبیل نباید در دسترس کودک قرار گیرد مگر آنگاه که طفل قوه و تمیز پیدا کند و زشت و زیبا را از هم بشناسد. در عین حال فراموش نکنیم که وسایل و ابزار، اسباب بازیها، و اشیاء در سازندگی، پرورش ذهنی، ایجاد مهارت در کودک، نقش اساسی دارند. بدین نظر نباید آن را از کودک دور داشته بلکه باید مورد مراقبتش قرار داد.

نقش سازندگی و تخریبی وسایل و ابزار

وسایل و اشیای موجود در خانه و حتی دستگاهها، اشیای و ابزار ضروری می توانند از یک سو مفید باشند و از سوی دیگر زیانبار، از یک نظر هدایت کننده باشند و از جهت دیگر گمراه کننده، موجب پرورش ذهن گردند و یا باعث تخدیرش و یا بالاخره ممکن است راهنما باشند یا بدآموز. لطمه وسایل و دستگاهها تنها جسمانی نیست بلکه بسیاری از آنها ممکن است اخلاقی، روانی اجتماعی باشند. آنچه که در جنبه جسمانی زیانبار است قابل رویت و کنترل است، آثار زیارنبارش روشن و همگان بدان متوجهند، ولی مهم وسایل و ابزاری است که آثار زیارنبارش فوری نیست، بدآموزی هائی دارد که نتایجش بعدا معلوم می شود. از اینگونه وسایل می توان موارد زیرا را نام برد:

تلویز یون و تأثیر آن در کودک

تلویزیون از وسایلی است که می تواند نقش آفرینندگی و یا ویرانی و تباهی در کودک داشته باشد، او را هدایت و یا گمراه کند. این امر بسته به آنست که برنامه آن چه باشد و تهیه کنندگان برنامه که باشند و آن را برای چه گروهی به معرض اجرا و تماشا گذارند. این خطاست که والدین کودکان خود را در استفاده از هر برنامه ای با هر محتوائی آزاد گذارند. شاید برنامه ای برای فرد بزرگسال با معنی باشد ولی کودک از آن برداشت غلطی کند. بدین نظر کنترل تماشای برنامه ها ضروری است. بسیاری از والدین بدون هیچ کنترل و محاسبه ای کودکان خود را در استفاده از برنامه ها شرکت می دهند و حتی از تلویزیون به عنوان وسیله ای جهت تسکین و آرامش کودک استفاده می کنند، و حتی چه بسیار مادرانی که برای سرگرمی فرزند او را در برابر تلویزیون قرار داده و با استفاده از اشتغال او، به رسیگی کارهای خانه می پردازند. طفل ساعت ها و لحظات طولانی در برابر تلویزیون قرار گرفته و همچون تماشاچی بی فعالیتی سرگرم تماشا است. برنامه های ناقص و گاهی غلط آن نه تنها برایش سودمند نیست بلکه گاهی بدآموزی هائی برای او خواهد داشت. طفل از همان ابتدای زندگی با عملیات کاراته بازی، چاقو زدن، هفت تیر کشیدن، عشق بازی، ادا و اطور نامناسب آشنا می شود. او چون بین عمل واقعی و صحنه های خیالی و نمایشی تفاوت نمی گذارد آن را امری حقیقی پنداشته و به فراگیری و پیاده کردن او در خانه و اجتماع می پردازد. بارها در صفحات جراید شاهد آن بوده ایم که کودکی خردسال برادر کوچکش را سر بریده و یا دانش آموز دبستانی در مدرسه عملیات کاراته بازی را اجرا کرد و باعث مرگ همسان و همکلاسیش شد. بدینسان تلویزیون می تواند نقش ویزان کننده داشته باشد، و برعکس چنانچه برنامه ای در حدود سن و سال کودکان تهیه کنند نقش آموزنده داشته و برای طفل سودمند و مفید میباشد. تلویزیون برای کودکان باید وسیله ای تجربه آموز، آگاهی دهنده، تحول انگیز باشد. راه چاره زندگی و اسرار آن را به او یاد دهد، سطح اطلاعاتش را بالا برد، آداب معاشرت و راه و رسم زندگی بدو بیاموزد.

کودک و رادیو

از دیگر وسایل مورد تماس کودک رادیو است. محتوای برنامه های آن ممکن است سازنده و یا برای کودک نامناسب باشد. چه بسیار داستانها، شعرها، آواز خوانیها که برای طفل بدآموزی دارد و او را از مسیر اصلی خود منحرف می سازد. از زیانهای آشکار برخی از برنامه ها تبلیغات است به خصوص در مورد اشیاء، اسباب بازیها، خوراکیها که افراد را ناخودآگاه به سوی خود جهت می دهد. طفل آنچه را که شنید بدان مایل می شود و به دامان مادر می آویزد و خرید آن را از والدین خواستار می شود. از دیگر مسائل، اشعار و موسیقی ها، ترانه های عشقی، قربان و صدقه رفتن های عاشقی برای معشوق خویش، شعرهای تخدیر کننده، داستانهای بد آموز، پخش جنبه های مخالف سنن ملی و مذهبی است که همه و همه چون سمومی برای آلودگی ذهن و روان کودکند. مادام که برنامه ها تحت کنترل نیستند طفل نباید مجاز به استفاده از آنها باشد زیرا چه بسیار برنامه هائی که موضوعات و مفاهیم بدآموز نابهنجار را به کودک منتقل می کند و طفل حتی گاهی تعالیمی خلاف آنچه که مورد اعتقاد است از آن یاد می گیرد.

کودک و تلفن

از دیگر و سائل که ممکن است خطر آفرین باشد تلفن است. شک نیست که تلفن وسیله خوبی برای ایجاد ارتباط و انجام کارهای ضروری است. چه بسیاری کارها که در سایه آن انجام می گیرد و چه دشواریها که آسان می گردد. در عین حال زیانهائی را که تلفن ایجاد  می کند نمی توان نادیده گرفت. چه بسیار تماس های ناباب که از سوی افراد مزاحم با کودکان برقرار می شود و زمینه را برای ملاقات های ناباب، تبه کاریها و ویرانگریهای اخلاقی فراهم می سازد. به همین نظر بدون دخالت مستقیم باید روابط را تحت کنترل داشت و این کنترل در عصر و دوره ما که مبانی انسانی تا حدود زیادی متزلزل است ضروری تر خواهد بود.

کودک و اسباب بازی ها

نوع اسباب بازیها در ساختن و یا ویران کردن بنای حیات جسمی و اخلاقی کودکان موثر است. اسباب بازی جدیدی که مسأله اعدام را بوسیله کودک به مرحله اجرا می گذارد، زجرها و شکنجه ها را نشان می دهد ( و اخیرا به بازار انگلیس آمده) و نمونه های آن ها پیداست که چه ویرانگری هائی در بنای اخلاقی کودکان دارد. از مسائل مهم زمان ما اینست که اسباب بازیها بر اساس ذوق والدین تهیه می شود نه بخاطر ذوق کودک. به عبارت دیگر والدین آن را برای خود می خرد نه برای بچه. متناسب با ذوق، رشد و درک و فهم کودک نیست بلکه برای فخر فروشی ها و افاده طلبی های والدین تهیه می شود. برای طفل باید آنگونه اسباب بازی تهیه شود که موجب فعالیت بدنی گردد. او را به کار و تلاشی ارزنده و سازنده تحریک کند، عضلات او را به کار اندازد، هوش و تفکر او را بسازد، طفل را به فعالیتی مثبت وا دارد، زمینه رشد اجتماعی را برای او فراهم نماید، فرصتی برای پرورش ذهن و ابداع باشد. بدین نظر در هر سنی نوع معینی از اسباب بازی باید مطرح باشد، فی المثل برای طفل نو پا، راه و روأک ( وسیله ای چرخدار که طفل با تکیه به آن راه برود)، قوطی که دارای در است و باز و بسته می شود و یا در توی هم قرار می گیرد، عروسک پلاستیکی یا پارچه ای، حیوانات پلاستیکی و پنبه ای مناسب است.

نوع اسباب بازی ها به تناسب سن

وسایل و اسباب بازی کودکان در همه سنین از یک نوع نمی تواند باشد. به تناسب رشد سنی و فکری باید اسباب بازیهای مختلف و متنوع برای طفل تهیه دید. فی المثل: وسایل  و اسباب بازی کودک شیرخوار می تواند حیوانات پلاستیکی نرم، توپ پلاستیکی که بر روی آب می ایستد، جغجغه، اشیای لعاب دار باشد. در سن 3 سالگی اسباب بازی او در صورت امکان سه چرخه، قایق، طناب، بند برای پریدن و جهیدن، اسب چوبی، چرخ دستی، آجر تخته ای، قطار، اتومبیل، هواپیما، کشتی، حیوانات، آدمک هاست. و بالاخره برای کودکان کلاس اول: آجر، گل، رنگ، قیچی کند، سه چرخه، عروسک، اثانیه خانه، اسباب بنائی، وسایل قالب گیری ساده ( مثل سطل و شن مرطوب) و از این قبیل است. در جمع، هر سن را مقتضائی و نیازی است که باید مراعات شود. رعایت این اقتضاها در حقیقت کمکی برای والدین است. به عبارت دیگر اسباب بازی ها باید به عنوان وسایل کمکی در امر تربیت والدین به کار آیند، کار پرورش او را آسانتر و کاملتر نمایند. برای اطلاع بیشتر در این زمینه به کتب روانشناسی تربیتی و دیگر کتبی که در این زمینه تألیف شده اند می توان مراجعه کرد.

خصایص و صفات اسباب بازی ها

در همه حال وسایلی و اسبابی که برای بازی یا سرگرمی در اختیار کودک قرار می گیرند باید از و یژگیها و صفاتی برخوردار باشند که برخی از آنها به قرار زیرا است:

1- بی خطر باشد تا در صورت دست کاری غلط موجب لطمه و صدمه ای نشود.

2- ارزان قیمت باشد تا در صورت شکسته شدن زیانی متوجه خانواده نشود. 

3- ساده باشد تا طفل با مختصر تفکر و اندیشه ای از اسرار آن سر در آورد.

4- سازنده باشد و در پرورش جسم و ذهن و روان او به میزانی سهیم گردد.

5- اطلاعاتی از جهان خارج، که او کمتر با آن در تماس است در اختیارش بگذارد و در این زمینه نقشه، لوحه، اسلاید، عکس چیزهای جالب و مفیدی هستند.

6- امکان مداخله و تغییر در آن باشد. کودک با مختصر دستکاری بتواند در آن تصرفاتی بکند، مثل آجرهای پلاستیکی که برای خانه سازی بکار می رود، و یا نخود و لوبیا که برای شمارش کار می رود. در جمع، جنبه کودکی طفل و رشد جسمی و روانی کودک مورد نظر باشد و خصایص و ویژگیهائی که می خواهیم در او پدید آید مورد توجه قرار گیرد.