بررسی تربیت اقتصادی کودک

مسأله اقتصاد برای انسانها دارای اهمیتی فوق العاده است از آن باب که زندگی منهای جنبه اقتصادی آن غیرقابل تصور و امکان است. کودک باید از همان اول کودکی برای کسب یک مهارت شغلی و نیز در آمدی مشروع آمادگی پیدا کند تا در زندگی آینده سربار دیگران نباشد. از سوی دیگر کار برای کودک در سنین بعدی ضروری است از آن بابت که مایه سلامت روح و رفاه و جامعه است. کار از رنج روحی می کاهد و زندگی انسان را قابل ادامه می سازد. خانواده می تواند نقش اساسی در سیاست اقتصادی کشور داشته باشد از آن بابت که نخستین مرکز تمرین و آموزش مشاغل و حرف است و نیز با اقدام در خرید و مصرف و تولید، کاری بس ارزنده انجام می دهد. نظر به اهمیت مداخله خانواده در امر اقتصاد کشور است که از وظایف تربیتی والدین یکی پرورش اقتصادی معین گشته است.

تربیت اقتصادی همراه با تحول زمان

پیشرفت و توسعه علوم در همه شوون زندگی و از جمله در امر تولید، در کمیت و کیفیت آن تحول و تغییر ایجاد کرده اند. این تحول و تغییر امری محدود نیست بلکه سیر آن دائم ادامه می یابد. طبعا  مسائلی چون حرف و مشاغل نیز تحت تأثیر آن قرار می گیرند. بدین نظر ضروری است که در پرورش اقتصادی و آموزش حرفه ای مسأله زمان در نظر گرفته شود و افراد را براساس نیاز زمان پروراند. این امر بدان معنی نیست که به تناسب زمان و مقتضیات آن در هر کار نامشروعی اقدام کنیم بلکه منظور آن است که اگر در زمانه ای برای شخم زمین از گاو آهن استفاده می شد، امروز نسل را برای راندن تراکتور آماده کنیم و از این قبیل. بعبارت دیگر با در نظر گرفتن جنبه مشروعیت قضیه، افراد را به تناسب زمان بپرورانیم. این مسأله که عنوان شد هم مورد تأیید شرع است و هم عقل. بنابراین نباید تنها تکیه به مشاغل سنتی کرد حتی در جنبه های انسانی، در زمینه خدمات، تبلیغات و از این قبیل که نبایست هر جدیدی مطرود باشد.

توجه به بهره مندی از مواهب زمین

شک نیست که همه زمینه های مربوط به کسب درآمد مشروع امری مستحسن و پسندیده است. ولی آنچه در پرورش اقتصادی بیشتر مطرح است سوق دادن فرد به بهره برداری و بهره مندی از مواهب زمین و نعم آن است. ذخیره های اراضی موجب ادامه رشد و حیات بشرند و فعالیت در آن زمینه ضمن تولید وسیله معاش موجب سلامت روح و شادابی روان نیز خواهد بود. در کشاورزی، درخت کاری، سبزی کاری، پرورش دام، تهیه مواد اولیه چون ابریشم و پنبه، آسایش و آرامش بیشتری است. در عین حال فراموش نکنیم که این بدان دلیل نیست که امور صنعتی را رها کنیم و یا به عقب برگردیم، بلکه می خواهیم بگوئیم که اثر طبیعی تماس با جسم سخت و خشن چون تماس با طبیعت خرم نیست، و آدمی در عین نیاز به تولید نیازمند به لطف زندگی و زیبای های آن است.

جنبه وظیفی در تلاش اقتصادی

از مسائل مهم در پرورش اقتصادی یکی این است که فرد را آن چنان بپرورانند که کار و تلاش اقتصادی را وظیفه خود بداند. این سخن بدان نظر است که برخی آنچنان عادت کرده اند که اگر درآمدی داشته و فعلا نیازی به تحمل رنج برای کسب درآمد بیشتر نداشته باشند به بیکارگی، به سستی و تن پروری می پردازند، در حالیکه کار یک امر ضروری و مدام است نه تنها برای خود بلکه برای گرداندن چرخ جامعه. ممکن است شخصی به علت پس انداز و مازادی که دارد فعلا نیاز به تلاش مجدد نداشته باشد ولی باید بداند که جامعه به محصول و تولید او نیازمند است و به هیچ عنوان این تلاش نباید تعطیل شود. ارتقاء و عظمت یک جامعه بسته به آن است که اعضای آن تا چه حد در جنبه کار و تلاش  وظیفه شناسی دارند و چقدر خود را در افزودن تولید و بالا بردن سطح درآمد ملی سهیم می دانند. این امر از طریق رفتار والدین در کار و در محیط شغلی قابل آموزش است و طفل باید آن را بیاموزد.

تلاش مولد و سازنده در جنبه اقتصادی

آموزش و پرورش کودک برای پذیرش حرکت و تلاش امری مسلم است، ولی آنچه مهم است این است که این تلاش مولد، سازنده و مفید باشد. چه بسیار حرکتها که مولد نیست و یا جنبه تولیدی آن اندک است، چه بسیار تلاش ها که انجام می شود ولی فایده ای بر آن مترتب نیست و بالاخره چه بسا رنج ها و زحمات که آدمی متحمل می شود ولی در جهت سازندگی، افزایش جنبه های مثبت، و رفاه اجتماعی نیست. تلاش آدمی در زندگی باید در جهت منافع خود و اجتماعش باشد آن هم منافعی وسیع و پردامنه. برای اعضای جامعه خیر ایجاد کند نه شر و بدبختی. و بالاخره در جهت و سوئی باشد که مکتب و ایدئولوژی مورد قبول آن را تأیید کند. تهیه مواد مست کننده تولید است ولی در جهت  زیان جامعه، و ساختن یک دارالفحشاء ویا قمارخانه هم تولید است ولی در جهت تخریب اجتماع و ویران ساختن اخلاق و مذهب. موضوع دیگر که در پرورش اقتصادی باید مطرح  باشد این است که کار و تولید نباید خود هدف باشد بلکه باید وسیله ای برای وصول به هدف باشد. توضیح اینکه آدمی کار می کند تا نان بدست آورد. نان بدست می آورد تا زمینه را برای رشد و کمال همه جانبه خود فراهم کند. بدینسان هدف کسب مال وصول به کمال است. وقتی مسأله شغل و کار بر این اساس توجیه شود، فرم تربیت و روش آن عوض خواهد شد، کار صورت رفع اضطرار را پیدا می کند. پول دیگر  هدف نمی شود، و آدمی به خاطر آن آبرو و شرفش را از دست نمی دهد زیرا اصل تلاش برای کسب و حفظ آبروست – فعالیت برای حفظ شرف است. پذیرش کاری که مخالف با آن باشد خود نوعی نقض غرض است. و از اینجا مسأله حرمت برخی از مشاغل از دیدگاه اسلامی معلوم می شود.

دادن دیدگاه مثبت به کودک در شغل

پایه یافتن یک نظر مثبت یا منفی در زمینه یک شغل اغلب از خانواده است. طرز فکر و نحوه مواجهه پدر یا مادر به یک شغل در برابر کودک در فکر و ذهنش اثر مثبت یا منفی می گذارد، شکوه پدر از فعالیت روزانه خویش، احساس غرور یا حقارت مادر در برابر کار پدر، آن هم به نزد کودک، بدون تأثیر مثبت و منفی نیست. دیده شد گاهی والدین کاری را دون شأن خود می دانند و از آن با تحقیر یاد می کنند. بیان و نشان دادن چنین حالتی در نزد کودک نوعی بدآموزی و تربیت غلط است. والدین باید درباره کار و فعالیت خود شکوه نکنند، از درد و رنج ناشی از کار با فرزند خود سخن نگویند. پدری که از محل کار برمی گردد و از آن ابراز ناراحتی می کند طبعا زمینه نامناسبی را در روحیه طفل پایه گذاری کرده است. مادری که از کار روزانه اش در برابر فرزندان گله می کند درس بدی به دختر خود داده است. در جمع اینگونه رفتارها نشان می دهد که والدین هنوز نسبت به مسائل اولیه زندگی آگاهی کافی ندارند. پدر به هر میزان که کارش سخت باشد نباید در برابر زن و فرزند از آن شکوه کند، مادر در هر صورت و موقعیتی که هست باید در حضور کودکان به شغل شوهر افتخار کند، و حتی خوشحال باشد، و کودکان را نیز به خوشحالی وادارد از اینکه شوهرش شغل شراتمندانه ای دارد و تن به خیانت نمی دهد.

تمر ین کار و فعالیت برای کودک

تمرین کار و فعالیت بالنسبه مفید، از حدود 4 سالگی امکان پذیر است و در این سن براساس تحقیقی که به عمل آمده کودک می تواند روزانه تا حدود 4 ساعت فعالیت مثبت و حتی مولد داشته باشد. بدینسان ضروری است که از همین فرصت و موقعیت برای پرورش شغلی او استفاده شود. کودک چهار ساله حتی به صورت بازی و تفریح می تواند برای مرغ ها دانه بریزد، گلدان را آب دهد، در زمین کشاورزی در ضمن بازی، کلاغ و دیگر حیوانات را بپراند، کتاب و قلم پدر را بیاود و ببرد، سفره پهن کند، ظروف را ردیف نماید، پارچه ای را جابجا کند، کمک کار مادر در کار خانه اش باشد و.. شک نیست که اگر کودگ چنین کارهائی را انجام ندهد والدین در نمی مانند و قادرند برنامه های او را انجام دهند، ولی برای پرورش او و واداشتنش به تلاشی مثبت، چنین موردی برای او ضروری است.

برای تحریک کودک به کار

در همه احوال می توان از حس غرور طفل برای کار و فعالیت به عنوان محرکی استفاده کرد. به کودک باید اجازه داد کاری انجام دهد، ولی اگر در حین انجام آن مواجه با شکست شد باید به کمکش شتافت. بدینسان هرگز نباید گفت این کار برای تو زود است، بلکه برعکس باید تشویقش کرد که کاری را بپذیرد، و اگر امری واقعا برای طفل زود بود باز هم باید اجازه داد که آن را انجام دهد تا خود آن را کشف کند و دریابد که برای او زود است. گفتن کلمه احسنت، مرحبا، بارک الله، آفرین برای یک کاری که او انجام داده گو اینکه رشوه ای است ولی از این رشوه زیان نمی بینیم مگر در مواردی که بحث آن متعاقبا خواهد آمد. منظور این است که تشویق و تحسین او به انجام کار ریشه علاقه آن را در دلش استوار می سازد و او را وامیدارد که به تلاش و فعالیت مثبت و سازنده عادت کند. طبیعی است که وقتی عملی عادی شد بدون احساس خستگی و بدون نیاز به تشویق، آن را انجام می دهد. در دادن مسیئولیت به کودک، واداشتنش به کار و فعالیت باید تناسب جسمی و فکری کودک را در نظر گرفت. هر نوع تکلیف شاق و یا تحمیلی که کودک آن را برای خود ناگوار حس می کند نباید بر او قبولاند. ممکن است طفل در اثر رو دربایستی کاری را بپذیرد ولی خستگی ناشی از آن او را برای همیشه  از پذیرش مسئولیت های بعدی باز دارد. و یا ممکن است طفلی وظیفه ای را قبول کند ولی در اثر عدم قدرت بر انجام آن خود را  کسل و مأیوس ببیند. در چنین مواردی تربیت شغلی و اقتصادی ما جنبه عقب گرد و بازگشت خواهد داشت و ثمره کار، نامطلوب خواهد بود.

معرفی پول برای کودک

از مسائل مهم در تربیت اقتصادی آموزش ارزش پول و نقش آن است. عدم توجه صحیح به ارزش آن باعث شده است که به جای اینکه پول در خدمت انسان و رفاه و حفظ آبروی او باشد، آدمی را به خدمت گیرد. پول می تواند به یکی از صور زیر برای کودک معرفی شود.

1- پول عالی ترین  وسیله برای سعادت آدمی است.

2- پول  وسیله ای برای جبران ناگزیری ها و تسکین دردهاست.

3- پول وسیله ای برای خیر و احسان و وصول به هدفهای عالی انسانی است. از طریق  آن می توان برای حفظ  آبرو، ادامه حیات، اقدام کرد.

4- پول وسیله ای برای کسب قدرت و اعمال قدرت و به کرسی نشاندن خواسته های خویش است. شک نیست براساس هر تفسیری نوعی بینش و دید به کودک داده ایم که ممکن است سازنده و یا ویران کننده باشد. آنچه در تربیت اسلامی مطرح است این است که هدف دوم و سوم را برای پول بپذیریم گو اینکه دیگر هدف ها هم به نسبتی دارای ارزشند. از دیگر مسائل در زمینه آموزش ارزش پول، این است که آدمی بداند چنان وابسته نباشد که آن را چون جان خود شیرین بداند و به هیچ عنو ان آن را از دست ندهد، بلکه ضروری است دست بخشنده و دهنده در راه درست و مشروع داشته باشد. آن را برای وصول به هدف های انسانی، در راه خیر و احسان به عامه قابل مصرف بداند و از کنز کردن و بر روی هم انباشتن بپرهیزد، و در راه به حرکت انداختن نیروی فعال اجتماع از آن استفاده نماید.