زمینه های خانوادگی گناه

یکی از زمینه هایی که نقش بسزایی برای سوق دادن انسان به سوی گناه دارد، زمینه های بد خانوادگی است؛ چنانکه زمینه های نیک خانوادگی اثر بسیار خوبی در اجتناب از گناه خواهد داشت. در آغاز به این اشعار توجه کنید:
خشت اول چون نهد معمار کج *** تا ثریا می رود دیوار کج
و حافظ می گوید:
گوهر پاک بباید که شود قابل فیض *** ورنه هر سنگ و گلی لؤلؤ و مرجان نشود
آیین اسلام که یک آیین جامع و سازنده است، برای اینکه زمینه های خانوادگی بر اساس درست پی ریزی شود و در نتیجه ثمرات آن نیز درست و سالم باشد، از همان آغاز دستورهایی داده که اگر بطور دقیق رعایت شود قطعا نتایج درخشانی خواهد داشت از جمله:
١- قانون وراثت.
٢- ازدواج.
٣- تربیت فرزند.
٤- تغذیه.

1- قانون وراثت

امروز بر همگان روشن است و از نظر علمی و دینی از مسلمات است که همانگونه که فرزندان در شئون جسمی از پدر و مادر ارث می برند، در امور معنوی و حالات روحی نیز ارث می برند. مثلا پدر و مادری که شجاع، پاکدامن، با اراده و متدین هستند، نقش مهمی در انتقال این صفات به فرزندان خود دارند. و به عکس اگر ترسو، ناپاک، سست اراده و بی بندوبار باشند، مسلما زمینه ساز این صفات در فرزندان خود خواهند شد، برای توضیح بیشتر به ذکر یک آیه و چند روایت می پردازیم:
١- در قرآن می خوانیم که حضرت نوح (ع) در مورد قوم گنهکار خود چنین نفرین کرد: «انک ان تذرهم یضلوا عبادک و لا یلدوا الا فاجرا کفارا؛ پروردگارا! احدی از آنان را روی زمین زنده مگذار، چراکه اگر آنها را زنده بگذاری، بندگانت را گمراه می کنند و جز نسلی فاجر و کافر به وجود نمی آورند (نوح/ ٢٧).
این آیه اشاره به قانون وراثت می کند که پدر و مادر ناپاک موجب ایجاد فرزند ناپاک خواهند شد.
٢- در زیارت مطلقه امام حسین (ع) و بعضی از زیارت های دیگر خطاب به امامان (علیهم السلام) می خوانیم: «أشهد أنک کنت نورا فی الأصلاب الشامخة و الأرحام المطهرة لم تنجسک الجاهلیة بانجاسها و لم تلبسک من مدلهمات ثیابها؛ گواهی می دهم که تو نوری بودی در پشت های بلند مرتبه و در رحم های پاک، دوران جاهلیت بوسلیه پلیدی هایش تو را آلوده نساخت و تیره گی ها جامه هایش را بر تن تو نکرد.»
این عبارت معروف در زیارتنامه ها، اشاره به طهارت و پاکی پدران و مادران امامان معصوم (علیهم السلام) دارد که آنها از هر نظر پاک بودند و قداست و پاکی را به ارث برده کند.
٣- رسول اکرم (ص) می فرمایند: «الشقی شقی فی بطن امه، و السعید سعید فی بطن امه؛ انسان تیره بخت در رحم مادرش تیره بخت است و انسان سعادتمند در رحم مادرش سعادتمند است». یعنی انسان زمینه های سعادت و شقاوت را از والدین به ارث می برد.

انتخاب همسر شجاع
پس از شهادت فاطمه زهرا (س) امیرمؤمنان علی (ع) تصمیم گرفت ازدواج کند، برادرش عقیل در نسب شناسی معروف بود، خانواده ها و قبایل را خوب می شناخت، علی (ع) موضوع تصمیم ازدواج خود را با عقیل در میان گذاشت و به او فرمود: می خواهم بانویی را برای من پیدا کنی و از او خواستگاری نمایی که از خکندان شجاع و شیردل باشد.
عقیل عرض کرد: چنین زن را برای چه می خواهی؟
علی (ع) فرمود: برای اینکه دارای فرزند شجاع و دلیر گردد.
عقیل گفت: چنین زنی در میان قبیله بنی کلاب وجود دارد و او فاطمه (ام البنین) دختر حزام ابن خالد ابن ربیعه است.
عقیل از ام البنین خواستگاری کرد و حضرت علی (ع) با او ازدواج نمود و از او فرزندان رشید و قهرمانی بوجود آمدند که در کربلا به شهادت رسیدند، یکی از آنها حضرت عباس، قمر بنی هاشم (ع) می باشد. این فرزندان، شجاعت و.... را از دو جانب (پدر و مادر) به ارث برده کند.
امیرمؤمنان علی (ع) در عهدنامه خود به مالک اشتر بخصوص به افرادی که از خانواده های صالح و پاک برخاسته کند، تکیه کرده و در یک مورد می فرماید: «ثم الصق بذوی المروئات و الاحساب و اهل البیوتات الصالحة؛ سپس روابط خود را با افراد با شخصیت و اصیل و از خکندان های صالح بر قرار ساز.»
و در مورد دیگر می فرماید: «و توخ منهم اهل التجربة و الحیاء من اهل البیوتات الصالحة و القدم فی الاسلام؛ در میان کارگزارانت آنها را که با تجربه تر و پاکتر از خکندان صالح و پیشگام تر در اسلام هستند، برگزین.» از این کلام استفاده می شود که در کارهای کلیدی باید افرادی را که از خاندان های پاک می باشند، برگزید.
و نیز امیرمؤمنان علی (ع) فرمودند: «حسن الاخلاق برهان کرم الاعراق؛ خوشخویی ها نشانه نیکی رگها است.» منظور از نیکی رگها، همان پاکی خانوادگی است که فرزند از پدر و مادر به ارث می برد.
امام صادق (ع) فرمودند: «فرزند نامشروع چند نشانه دارد: 1- ما خاندان پیامبر (ص) را دشمن دارد. ٢- به کار حرامی که از آن به وجود آمده (یعنی زنا) تمایل و اشتیاق دارد. ٣- دین را سبک می شمرد. ٤- در بر خورد با مردم خشن و بد اخلاق است.» آری شخصی که حیات او بر اساسی غیر قانونی پی ریزی شده، در چنین فردی زمینه برای کارهای غیرقانونی و گناه بسیار است.

٢- ازدواج

ازدواج و تشکیل خانواده یکی از اصول و ضرورت های اجتماعی است که در دین اسلام سفارش بسیار به آن شده است. و نیز در اسلام سفارش مؤکد شده که در انتخاب همسر اموری را رعایت کنند. همسر خوب زمینه ساز خوبی برای فرزندان نیک است و به عکس از زن آلوده توقع داشتن فرزند نیک نیست. در این راستا به این روایات توجه کنید:
١ - پیامبر (ص) در اجتماعی برای مردم چنین فرمودند: «ایها الناس ایاکم و خضراء الدمن، قیل یا رسول الله و ما خضراء الدمن؟ قال: المراة الحسناء فی منبت السوء؛ ای مردم! از سبزی هایی که از زمینه های کثیف می روید، دوری کنید. شخصی پرسید، آن سبزی ها چیست؟ فرمود: زن زیبایی که از خکندان بد به وجود می آید.»
٢- شخصی به حضور رسول خدا (ص) آمد و در مورد ازدواج به مشورت پرداخت، رسول خدا (ص) به او فرمود: «أنکح و علیک بذات الدین؛ ازدواج کن، و بر تو باد که با بانوی متدین، ازدواج کنی».
٣ - امیرمؤمنان علی (ع) فرمودند: «ایاکم و تزویج الحمقاء فان صحبتها بلاء، و ولدها ضیاع؛ از ازدواج با زن کم عقل بپرهیزید، زیرا مصاحبت با او بلا است و فرزند او در مسیر تباهی است».
4- امام صادق (ع) می فرماید: «طوبی لمن کانت امه عفیفة؛ خوشا به سعادت کسی که مادرش پاکدامن و عفیف باشد.

3- تربیت فرزند

یکی از دستور العمل های مهم اسلام، تربیت فرزند بر اساس برنامه های صحیح است و به عکس عدم تربیت و یا تربیت ناصحیح یکی از زمینه های پیدایش انحراف و گناه در فرزند می باشد. در اسلام به این امر مهم بسیار توجه و سفارش شده است. برای زن بعد از ازدواج هیچ چیزی مانند شوهرداری و خانه داری و فرزندداری نیست، اگر او این سه مسئولیت بزرگ را براساس صحیح انجام دهد، همه مشکلات در زندگی مشترک خانوادگی رفع می شود و دارای یک زندگی سالم و خوشبخت خواهد شد. شوهر نیز باید تا آخرین توان خود زن را برای انجام این سه وظیفه مهم کمک کند. در تربیت فرزند گرچه پدر و مادر هر دو مسئولند ولی سنگینی این کار معمولا بر دوش مادر است، زیرا او بیشتر به بچه نزدیک است و با او سر و کار دارد.
به هر حال پدر و مادر در تربیت فرزند نقش بسیار دارند تا آنجا که رسول اکرم (ص) فرمودند: «کل مولود یولد علی الفطرة حتی لیکون ابواهما اللذان یهودانه و ینصرانه؛ هر نوزادی بر فطرت اسلام و دین دور از شرک، متولد می شود، و رنگ هایی همچون یهودیت و نصرانیت انحرافی از طریق پدر و مادر در او تحمیل و القاء می گردد.»
نیز آن حضرت فرمودند: «رحم الله عبدا اعان ولده علی بره بالاحسان الیه، و التألف له و تعلیمه و تأدیبه؛ خداوند رحمت کند بنده ای را که فرزندش را بر نیکی و سعادتش یاری کند، به او احسان نماید و با او انس و الفت بگیرد و به آموزش و پرورش او بپردازد.»

گرم نگه داشتن کانون خانواده
در روش تربیت صحیح هیچ چیزی مانند محبت و گرم نگهداشتن کانون خانواده اثربخش نیست، پدر و مادر باید محیط خانه را که فرزندانشان در آن محیط پرورش می یابند، کاملا سالم نگهدارند. خشت اول اصلاح و تربیت صحیح فرزند، به اصلاح محیط خانه است. محبت زن و شوهر به همدیگر اساس سالم سازی محیط خانه است.
رسول اکرم (ص) می فرماید: «خیرکم خیرکم لاهله و أنا خیرکم لاهلی؛ بهترین شما کسی است که نسبت به خانواده اش رفتار نیک کند و من چنین هستم».
روایات بسیاری آمده که در آنها سفارش به محبت شوهر به همسرش شده است.
امام صادق (ع) می فرماید: «دوستان ما آنانی هستند که به همسرانشان بیشتر محبت می کنند»
مردی به حضور رسول خدا (ص) آمد و گفت: من هرگز کودکی را نبوسیده ام. وقتی او رفت پیامبر (ص) فرمودند: «هذا رجل عندی انه من اهل النار؛ این مردی است که در نزد من از اهل دوزخ می باشد.»
به این ترتیب نتیجه می گیریم که تربیت فرزند بر اساس صحیح زمینه ساز ارزشها در وجود اوست و بر عکس عدم تربیت او زمینه انحراف و گناه را در او به وجود می آورد.

تحقیر زمینه ساز گناه
از راههای مهم تربیت و هدایت، شخصیت دادن به افراد مخصوصا به کودکان است. پدر و مادر و مربیان، باید به کودک احترام بگذارند و غرور او را سرکوب ننمایند و به عبارت دیگر، از هر موضوعی که عقده حقارت و خود کم بینی در کودک ایجاد می کند، دوری نمایند و در بزرگسالان نیز مسأله چنین است؛ باید احترام کافی به مردم گذارد تا احساس کمبود و حقارت ننمایند و گرنه سر از عقده حقارت بیرون آورده و منشأ انحرافات و گناهان خواهد شد.
امیرالمؤمنین (ع) می فرماید: «من کرمت علیه نفسه لم یهینها بالمعصیة؛ کسی که نفس خویش را گرامی می دارد با گناه خوارش نمی سازد.»
حضرت علی (ع) می فرمایند: «نفاق المرء من ذل یجده فی نفسه؛ نفاق انسان به خاطر ذلت و کمبودی است که او در خودش می یابد.»
رسول اکرم (ص) فرمودند: «لایکذب الکاذب الا من مهانة نفسه؛ دروغگو، دروغ نمی گوید مگر بخاطر پستی ای که در خودش هست و احساس می کند.»
امام صادق (ع) می فرماید: «ما من احد تکبر او تجبر الا من ذلة وجدها فی نفسه؛ هیچکس خودخواهی و خودکامگی نمی داند، مگر به خاطر ذلت و کمبودی که در وجود خود احساس می نماید.»

توجه کامل به حفظ عفت فرزندان
یکی از وظایف مهم پدر و مادر توجه عمیق و جدی به حفظ عفت و پاکدامنی کودکان است.
در آیه ٥٨ سوره نور چنین می خوانیم: «و الذین لم یبلغوا الحلم منکم ثلاث مرات من قبل صلوة الفجر و حین تضعون ثیابکم من الظهیرة... و من بعد صلوة العشاء ثلاث عورات لکم؛ و کودکانتان که به حد بلوغ نرسیده اند در سه وقت از شما اجازه بگیرند، قبل از نماز فجر و در نیمروز هنگامیکه لباسهای (معمولی) خود را بیرون می آورید و بعد از نماز عشا. این سه وقت خصوصی برای شما است.»
و در آیه ٥٩ سوره نور در مورد فرزندان بالغ چنین می فرماید: «و إذا بلغ الأطفال منکم الحلم فلیستأذنوا کما أستأذن الذین من قبلهم؛ و هنگامی که اطفال شما به سن بلوغ برسند، باید در همه وقت برای ورود به اطاق والدین اجازه بگیرند، همانگونه که اشخاصی که پیش از آنها بودند، اجازه می گرفتند.»
و پیامبر (ص) می فرماید: «ایاکم وأن یجامع الرجل امرأته والصبی فی المهد ینظر الیهما؛ مبادا در حالی که کودکی در گهواره به شما می نگرد، آمیزش کنید.
آری! در اجرای این دستورات به هیچ وجه مسامحه کاری صحیح نیست و گاه می شود که سهل انگاری پدر و مادر و برخورد کودکان با منظره هایی که نمی بایست آن را ببینند، سرچشمه ی انحراف اخلاقی و گاه بیماری های روانی، و آلودگی جنسی شده است.

4 - تغذیه

از نظر علم و دین مسلم است که علاوه بر اینکه غذا در جسم انسان اثر می گذارد و موجب حفظ و تقویت آن می گردد، در روح انسان نیز اثر می گذارد. همانگونه که غذای سمی جسم انسان را مسموم می کند، غذای حرام روح انسان را آلوده می نماید.
در آیه ٣ سوره مائده می خوانیم: «... حرمت علیکم المیتة والدم ولحم الخنزیر وما اهل لغیر الله؛ ... گوشت مردار و خون و گوشت خوک و حیوانهایی که به غیر نام خدا ذبح شوند و بر شما حرام است.»
غذایی که اسلام حرام کرده، بدون علت و حکمت نیست.
مثلا یکی از غذاهای حرام در اسلام گوشت خوک است. گوشت خوک در دنیا رواج دارد، بسیاری از مردم غیر مسلمان از آن استفاده می کنند و آن را به عنوان غذای مطبوع می خورند. گاهی بعضی از غرب زدگان می گویند: چرا گوشت خوک حرام است؟ این گوشت که ضرر ندارد، و اگر گوشت خوک انگل زاست و تولید کرم تریشین و... می کند، تکنیک و پیشرفت علوم، این آثار را از بین می برد، بنابراین وقتی گوشت خوک زیان جسمی نداشت پس چرا حرام باشد؟
پاسخ سؤال بسیار روشن است، افرادی که این سؤال را مطرح می کنند، یک طرف قضیه را می بینند، فرضا گوشت خوک ضرر جسمی نداشته باشد، ولی ضررهای روحی آن را نمی توان انکار کرد. خوک یک حیوان بی بند و بار و کثیف و تنفرآور است، حیوانی که خوی این چنین دارد در گوشت او نیز چنین زمین هایی وجود دارد و انسانیکه گوشت خوک می خورد، خوی بی بند و باری و پلیدی و شهوترانی را از خوک به سوی خود منتقل می نماید، و در این هیچ شکی نیست.
قرآن یهودیان تیره دل و کارشکن را به «أکالون للسحت: بسیار حرام خوار» (مائده/ ٤٢) یاد کرده است. و این تعبیر هشدار عمیقی است برای آنانکه غذای حرام می خورند که چنین کسانی همچون یهودیان شکم پرست کارشکنی کرده و همواره سد راه دین هستند و خلاف قانون را روش معمول خود می کنند.
زیانهای جسمی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی حرام خواری بر کسی پوشیده نیست، و یکی از بزرگترین خطراتی است که انسان را از نظر فردی و اجتماعی به نابودی و سقوط تهدید می کند.
در قرآن می خوانیم: «و لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل و تدلوا بها الی الحکام لتاکلوا فریقا من أموال الناس بالاثم و أنتم تعلمون؛ و اموال یکدیگر را به باطل (و ناحق) در میان خود نخورید، و برای خوردن قسمتی از مال مردم بر اساس گناه (قسمتی از) آن را به قاضیان ندهید، در حالیکه می دانید (بقره/ ١٨٨).
در قرآن می خوانیم: «إن الذین یأکلون اموال الیتامی ظلما انما یأکلون فی بطونهم نارا و سیصلون سعیرا؛ کسانی که اموال یتیمان را از روی ظلم و ستم می خورند، همانا آتش می خورند و بزودی در آتش سوزان می سوزند» (نساء/ ١٠).

در اینجا به عنوان نمونه به ذکر چند روایت در مورد غذای حرام می پردازیم:
امام باقر (ع) می فرماید: «ما من عبادة افضل من عفة البطن و الفرج؛ هیچ عبادتی بهتر از نگهداشتن شکم از مال حرام و پاکدامنی نیست».
امام سجاد (ع) می فرماید: «حق بطنک ان لاتجعله وعاء للحرام؛ حق شکم تو آن است که آن را ظرف حرام قرار ندهی.»
امام باقر (ع) فرمودند: «الذنوب کلها شدیدة و اشدها ما نبت علیه اللحم و الدم؛ همه گناهان سنگین و بزرگ هستند، و سنگیترین آنها گناهی است که گوشت و خون بر اثر آن بروید».
و نیز آن حضرت فرمودند: «ان الرجل اذا اصاب مالا من حرام لم یقبل منه حج و لا عمرة و لا صلة رحم؛ هرگاه شخصی مال حرام را کسب کند، حج و عمره و صله رحم او پذیرفته (درگاه حق) نمی شود».
شخصی به محضر رسول خدا (ص) آمد و عرض کرد: دوست دارم دعایم به استجابت برسد. رسول اکرم (ص) فرمودند: «من أحب أن یستجاب دعائه فلیطب مطعمه و مکسبه؛ و کسی که دوست دارد دعایش به استجابت برسد، باید غذای خود و راه کسب و درآمد خود را پاک سازد.»
شیخ بهائی در بیان اثر شوم غذای حرام می گوید:
لقمه نانی که باشد شبهه ناک *** در حریم کعبه ابراهیم پاک
گر بدست خود نشکندی تخم او *** ور به گاو خویش کردی شخم او
ور مهی نو در حصارش داس کرد *** ور به سنگ کعبه اش دستاس کرد
ور به آب زمزمش کردی عجین *** مریم آیین پیکری از حور عین
ور بخواندی بر خمیرش بی عدد *** فاتحه یا قل هو الله احد
ور بدی از شاخ طوبی آتشش *** جبرئیل روح الامین هیزم کشش
ور تنور نوح بندد مریمش *** ور دم عیسی بود آتش دمش
ور تو بر خوانی هزاران بسمله *** بر سر آن لقمه پر ولوله
عاقبت خاصیتش ظاهر شود *** نفس از آن لقمه تو را قاهر شود
در ره طاعت تو را بی جان کند *** خانه ی دین تو را ویران کند
درد دینت هست گر ای مرد راه *** چاره خود آنکه دینت شد تباه

شیر مادر، اولین غذای انسان
مادر نقش بسیار زیادی در سرنوشت و تربیت فرزند دارد، چراکه پیوند او با فرزند از نظر آفرینش بسیار زیادتر و نزدیکتر از پیوند پدر به فرزند می باشد. دانشمندان می گویند: حتی فکر مادر در فرزندش آن هنگام که در رحم او است و یا آن هنگام که شیر به او می دهد، اثر دارد. اگر مادر از آن هنگام که فرزندش به صورت جنین در رحمش می باشد و هنگام شیر دادن او، قوانین اسلام را بخصوص در مورد تغذیه حلال کاملا رعایت کند، قطعا می تواند فرزند صالح و پاک و سالمی به جامعه تحویل دهد. و اگر در روایات می خوانیم سعادتمند در رحم مادرش سعادتمند شده و بدبخت در رحم مادرش بدبخت شده. بیانگر همین مطلب است که مادر نقش بسیار مهمی در چگونگی ساختار فرزندش دارد. برای توضیح بیشتر به این روایات توجه کنید:
امام باقر (ع) به نقل از رسول خدا (ص) می فرماید: «زن ابله را شیر دهنده فرزند خود قرار ندهید چرا که شیر بر طبع ها چیره می گردد».
و در روایت دیگر آمده که فرمود: «فان الولد یشب علیه؛ زیرا فرزند بر اساس آن شیر جوان می گردد.»
امیرمؤمنان علی (ع) می فرماید: «تخیروا للرضاع کما تتخیرون للنکاح فان الرضاع یغیر الطباع؛ انتخاب کنید زنان شیرده را برای شیر دادن چنانکه برای ازدواج انتخاب می کنید، زیرا شیر دادن طبیعت شیرخوار را تغییر می دهد.