محورهای دعوت حضرت ابراهیم علیه السلام

مذمت بت پرستى

خداوند می فرماید: «قال افتعبدون من دون الله مالا ینفعکم شیئا و لایضرکم* اف لکم و لما تعبدون من دون الله افلا تعقلون؛ (ابراهیم) گفت: آیا جز خدا چیزى را مى پرستید که نه کمترین سودى براى شما دارند و نه زیانى به شما مى رسانند؟ أف برشما و برآنچه جز خداى مى پرستید؟ آیا عقل ندارید؟ اندیشه نمى کنید؟» (انبیاء/ 66- 67) همان طورى که ملاحظه مى شود با ذکر این نکات که شما به چیزهاى کنش مى کنید که هیچ نفع و ضررى برایتان ندارد و گوى که شما اصلا نفع و ضرر را نمى شناسید یا نمى خواهید بشناسید آیا عقل ندارید؟ یا دارید و به کار نمى اندازید. اف بر شما و بر آن چیزهایى که مى پرستید.

برائت از بت پرستان و بت ها
خداوند می فرماید: «و اعتزلکم و ماتدعون من دون الله؛ و از شما، و آنچه غیر خدا مى خوانید، کناره گیرى مى کنم.» (مریم/ 48)

 اعلان برائت از پرستش غیر خدا
خداوند می فرماید: «و اذقال ابراهیم... إنى براء مما تعبدون؛ و هنگامى که ابراهیم گفت... من از آنچه شما مى پرستید بیزارم.» (زخرف/ 36)

دعوت به پرستش فطرى
خداوند می فرماید: «الا الذى فطرى فانه سیهدین* و جعلها کلمة باقیة فى عقبه لعلهم یرجعون؛ (فرمود من از معبودهاى شما برائت مى جویم) مگر آن کسى که مرا آفریده، که او هدایتم خواهد کرد.» (زخرف/ 27- 28) او (ابراهیم) کلمه توحید را، کلمه پاینده اى در نسل هاى بعد از خود قرار داد، شاید به سوى خدا باز گردند. در این سه آیه ابتدا، برائت از مشرکین را به عنوان یکى از محورهاى دعوتش در یک آیه متذکر مى شود و سپس به معبود فطرى و حقیقى دعوت مى کند و دعوت به توحید را در نسل خود به عنوان ودیعه اى قرار مى دهد تا بدین وسیله به خدا بازگردند.

پرهیز از شیطان پرستى

خداوند می فرماید: «لا تعبد الشیطان ان الشیطان کان للرحمان عصیا؛ اى پدر شیطان را پرستش مکن که شیطان نسبت به خداوند رحمان عصیانگر بود.» (مریم/ 44) در این آیه شریفه، حضرت ابراهیم (ع) ضمن این که پدر را از پرستش شیطان برحذر مى دارد علت این مطلب را هم این گونه ذکر مى کند که شیطان در مقابل خداوند رحمان متمرد بود و امر پروردگار را اطاعت نکرد. این فرمایش دایره اش وسیع و شامل تمام متمردین از اوامر الهى مى شود که شیطان یکى از مصادیق بارز عصیانگران و متمردین است، بنابراین از این کلام معیار به دست مى آید که بر اساس این معیار مى توان فهمید شیطان آن کسى است که از اطاعت خدا سرباز مى زند، و نیز در برخورد با این افراد باید توجه نمود که از آنها اطاعت و پیروى نشود.

معرفى پروردگار واقعى
خداوند می فرماید: «الا رب العالمین* الذى خلقنى فهو یهدین* و الذى هو یطعمنى و یسقین* و اذا مرضت فهو یشفین* و الذى یمیتنى ثمن یحیبین* و الذى اطمع ان یغفرلى خطیئتى یوم الدین؛ مگر پروردگار عالمیان. همان کسى که مرا آفرید و پیوسته راهنماییم مى کند. و کسى که مرا غذا مى دهد و سیراب مى نماید. و هنگامى که بیمار مى شوم مرا شفا مى دهد. و کسى که مرا مى میراند و سپس زنده مى کند. و کسى که امید دارم گناهم را در روز جزا ببخشد.» (شعراء/ 77- 82)
از آنجا که ابراهیم (ع) با کسانى سر و کار داشت که معمولا عقلشان به چشمشان بود، بنابراین در معرفى خداوند براى این مردم با استفاده از مثال هاى محسوس مثل «آفریده شدن، غذا خوردن، آب نوشیدن، شفاء از بیمارى، مرگ و حیات و بخشش گناهان» سعى مى نماید در این «نظام على» علام که هر چیزى را علتى است، در فراسویى این علت ها، علت العلل را معرفى نماید، تا این علت هاى ظاهرى و وابسته، سبب شرک آن مردم جاهل به خداوند نشود. و در این مثال ها سعى شده از کوچکترین مسائل مثل (سیراب شدن و رفع گرسنگى) تا بزرگترین مسائل مثل (پیدایش، حیات، هدایت و مرگ) بدون ذکر واسطه ها در علیت، مستقیما به خداوند نسبت داده شود، تا مردم حق طلب را بهتر درک نمایند.

طرح مسئله قیامت و هشدار نسبت به آن
خداوند می فرماید: «و قال انما اتخذتم من دون الله اوتانا مودة بینکم فى الحیوة الدنیا ثم یوم القیامة یکفر بعضکم ببعض و یعلن بعضکم بعضا و مأوکم النار و مالکم من ناصرین؛ (ابراهیم) گفت: شما غیر از خدا بت هایى براى خود انتخاب کرده اید که مایه دوستى و محبت میان شما در زندگى دنیا باشد؛ سپس روز قیامت از یکدیگر بیزارى مى چویید و یکدیگر را لعن مى کنید و جایگاه (همه) شما آتش است و هیچ یار و یاورى براى شما نخواهد بود.» (عنکبوت/ 25)
در این آیه شریفه حضرت ابراهیم (ع) ضمن طرح مسئله قیامت و نذار به آن تا بدین وسیله آنها را از بت پرستى نجات دهد، این ویژگى قیامت را هم بیان مى کند که حقایق در آنجا بر شما کشف مى شود و این روشن شدن حقایق سبب مى شود که یکدیگر را لعن کنید و از یکدیگر بیزارى بجویید. لکن اینها فایده اى ندارد و هیچ کمکى براى شما نخواهد بود.

دعوت به اسلام [یعنى تسلیم امر خدا شدن]

خداوند می فرماید: «و وصى بها ابراهیم بنیه و یعقوب یا بنى ان الله اصطفى لکم الدین فلا تموتن الا و انتم مسلمون؛ ابراهیم و یعقوب فرزندان خود را وصیت کردند به این که گفتند: فرزندان من خداوند این آیین پاک را براى شما برگزیده است و شما جز به آیین اسلام [تسلیم در برابر فرمان خدا] از دنیا نروید.» (بقره/ 132)
پس از آن که خطاب آمد اى ابراهیم «اسلم» تسلیم شو بر امر پروردگار، و او فرمود «اسلمت لرب العالمین» بر امر پروردگار تسلیم شدم. آنگاه وى همین حالت را براى همه به مصلحت و سعادتشان مى داند و آنها را به این امر که همان دین فطرى است دعوت مى کند و این دعوت را از ذریه خودش آغاز مى نماید.

دعوت به خداپرستى و نجات از عذاب
خداوند می فرماید: «و ابراهیم اذقال لقومه اعبدوا الله و اتقوه؛ ما ابراهیم را (نیز) فرستادیم هنگامى که به قومش گفت: خدا را پرستش کنید و از (عذاب) او بپرهیزید.» (عنکبوت/ 16) بر اساس این آیه آن جناب قومش را به دو چیز دعوت نموده است:
الف: پرستش پروردگار عالم [یکتاپرستى]
ب: بر حذر بودن از عذاب الهى.

میثاق محکم با خدا

خداوند می فرماید: «و اذا اخذنا من النبیین میثاقهم و منک و من نوح و ابراهیم... و اخذنا منهم میثاقا غلیظا؛ (به خاطر آور) هنگامى را که از پیامبران پیمان گرفتیم. (همچنین) از تو و از نوح و ابراهیم و... و ما از همه آنان پیمان محکمى گرفتیم (که ادر اداى مسئوولیت تبلیغ و رسالت کوتاهى نکنند).» (احزاف/ 7) خداوند از پیامبرانش عهدى محکم مى گیرد که در دعوتشان راسخ و پابرجا باشند که اگر نبودى این چنین قطعا شایستگى نبوت و رسالت را پیدا نمى کردند.

بیان گسترده علم الهى و توجه به این امر مهم
خداوند می فرماید: «ربنا انک تعلم ما نخفى و ما نعلن و ما یخفى على الله من شى ء فى الارض و لا فى السماء؛ پروردگارا، تو مى دانى آن چه را ما پنهان و یا آشکار مى کنیم و چیزى در زمین و آسمان برخدا پنهان نیست.» (ابراهیم/ 38)
در این آیه شریفه آن جناب مردم را به خداى دعوت مى کند که هیچ چیز از او پوشیده و مخفى نیست، هیچ چیزى براى او پنهان و آشکارش فرق نمى کند. قطعا این تفکر اگر به صورت ایمانى راسخ و مستحکم درآید، تأثیر بسیار کارسازى در زندگى انسان خواهد داشت شاید این ایمان براى انسان نوعى مصونیت از تمامى خطاها بیاورد. و به یقین انبیاء دعوت به خدایى مى کردند که به حق در تمام ابعاد نامحدود است از جمله در علم و گستره نامحدود آن.