مناظرات امام فخر رازی درباره مذاهب اهل سنت

این کتاب یکی از کتاب های نفیس، جامع و در عین حال، متنوع امام فخر رازی است شخصیتی که در نیمه دوم قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری در میان ستارگان آسمان علم بی نظیر و نابغه ای بوده است. مطالب متنوع این کتاب که در 16 فصل بیان شده است، متنهای مناظرات و مباحث علمی اوست که در سفرش به خراسان قدیم و شهرهای ماوراء النهر، با علما و فقهای مبرز مذاهب مختلف اسلام، از شافعی و حنفی، انجام داده است.

معرفی اجمالی نویسنده:
امام فخرالدین ابو عبدا... محمد بن عمر بن حسین بن حسن بن علی تیمی طبرستانی مشهور به ابن خطیب رازی و امام المشککین از بزرگان متکلمین و خطبا و فیلسوف مشهور سده ششم هجری در 25 رمضان سال 543 یا 544 در شهر ری زاده شد. محمد بن عمر فخر رازی یکی از مشاهیر علمی و ادبی اسلام شمرده می شود که در عصر خود از بزرگترین علما و حکمای اسلام بوده و در علوم معقول و منقول یعنی فلسفه، کلام، ریاضیات و فقه و اصول، تفسیر قرآن و ادبیات استاد، صاحب نظر و مرجع فضلای زمان محسوب می شده است. ایشان ابتدا نزد پدرشان که خطیب مشهوری بود درس خوانده و سپس نزد کمال سمعانی (سمنانی) مقدمات علوم و نزد مجدالدین جیلی علم کلام و حکمت آموخته و ضیاءالدین عمر و محمود بن حسن حمصی دیگر علوم را فرا گرفت. برای آموختن فلسفه بوعلی و فارابی به خراسان رفت و نتیجه کامل گرفت و به ماوراء النهر سفر کرد. ایشان در فروع دین شافعی مذهب و در اصول عقاید کلامی پیرو مذهب اشعری بود و با این وصف با علمای هم کیش خود همیشه در مجادله و مناظره بود. ایشان شعرهایی پراکنده به فارسی و عربی نیز سروده است که حاوی مفاهیم پندآمیز هستند. زندگی امام فخر، علی رغم عسرت و تنگدستی دوران نوجوانی پس از ورود به خوارزم و ماوراء النهر و سکونت چند ساله در دربار خوارزمشاهیان رونق یافت. از حوادث دردناک زندگی امام فخر در سال های پایانی زندگی مرگ فرزند جوانش محمد در اواسط سال 601 ق در هرات بود. امام فخر دارای سه پسر و دو دختر بوده است. پسران او: محمد، ضیاءالدین، شمس الدین. امام فخر در سال های پایانی زندگی در هرات سکونت گزید. در اوایل سال 606 ق بیماری سختی گریبانگیر او شد و سرانجام روز عید فطر همین سال در 62 سالگی در هرات درگذشت. متن وصیت نامه امام فخر در کتاب هایی چون طبقات الشافعیه سبکی و طبقات الاطبا ذکر شده است. این وصیت نامه را وی حدود 8 ماه پیش از مرگش یعنی در 21 محرم 606 هـ.ق خطاب به شاگردش ابوبکر ابراهیم بن ابی بکر اصفهانی املا کرده است. وصیت نامه متضمن چکیده نظریات او پیرامون دین و فلسفه و قرآن با عباراتی فشرده است و در آخر مطالبی پیرامون نگهداری فرزندانش خطاب به وصی و شاگردش عنوان کرده است.

اهمیت کتاب:
این کتاب به سه جهت شایان توجه و اهمیت است:
1- اول اینکه شامل مطالب و مسایل و موضوعات علمی و دینی، از زبان یک مرجع دینی و علمی است.
2- دوم اینکه چگونگی افکار علمی و درجه جهان بینی علما را روشن می کند که در محافل علمی و دینی آن زمان، چه نوع افکار و مسائل مورد توجه عالمان قرار داشته است.
3- سوم اینکه درجه قدرت علمی امام فخر رازی را در مناظرات علمی می نمایاند.

ساختار بندی کتاب:
این کتاب شامل 16 مساله و چندین عنوان به شرح زیر است:
1.مسئله اول: مناظره رازی با فقهای بخارا
2.مسئله دوم: مناظره رازی با نور صابونی
3.مسئله سوم: اثبات صفات خداوند
4.مسئله چهارم: مناظره رازی با قاضی شهر غزنین
5.مسئله پنجم: صفت بقاء عین ذات خداست
6.مسئله ششم: استدلال رازی برای حجیت قیاس
7.مسئله هفتم: ورود رازی به شهر بخارا
8.مسئله هشتم: مناظره رازی با فقهای بخارا
9.مسئله نهم: ایراد فخر رازی به منجمان بخارا
10.مسئله دهم: ایراد فخر رازی به سخن غزالی
11.مسئله یازدهم: مفهوم قیاس به توصیف رازی
12.مسئله دوازدهم: مناظره رازی با فقهای بخارا
13.مسئله سیزدهم: اثبات مرفوع تکلیف مالایطاق
14.مسئله چهاردهم: امتناع رؤیت خداوند
15.مسئله پانزدهم: بیع فضولی
16.مسئله شانزدهم: مناظره رازی با فرید گیلانی

عناوین دیگر:
1- دلالت لفظ
2- قاعده استصحاب
3- مذهب ابوحنیفه- مذهب مالکی
4- مذهب شافعی
*مذهب حنبلی و تحولات تاریخی آن
*نهضت وهابی در مذهب حنبلی
*کلیاتی از عقاید و انتقادات وهابیان
5- قیاس
6- علم احکام نجوم
7- طرد و عکس
8- مذهب معتزله
9- ابوالحسن اشعری و مذهب اشاعره
10- ابومنصور ماتریدی
11- محمد بن زکریای رازی
*عقاید فلسفی و کلامی محمد بن زکریای رازی