شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)

چهل حدیث یکی دیگر از آثار عالم ربانی، امام خمینی است. معظم له این کتاب را در شرح و بیان چهل حدیث از احادیث موروث از معصومان نگاشته اند. کتاب حاضر در اصل تقریرات امام خمینی بوده است. مضامین آن را در مدرسه فیضیه و ملا صادق در قم برای شاگردان خود ایراد فرموده بودند؛ سپس تصمیم گرفتند کتابی در همین زمینه تألیف کنند و این کتاب را در سال 1358 هجری شمسی به پایان رساندند. 33 حدیث از احادیث این دفتر مربوط به اخلاقیات و مهلکات و منجیات است. در این قسمت وجهه همت مصنف بزرگوار کتاب این است که، تمویهات نفس را آشکار کنند و مفاسد هر یک از ذمایم اخلاقی همچون کبر، ریا، غضب و حسد را شرح دهند و در خلال مطالب مواعظی درج کنند که در بازداشت نفس از معصیت سودمند قرار گیرد. در هر باب آیاتی از کلام آسمانی استشهاد کرده اند و گهگاه از سخنان ارباب ضمایر پاک نیز استفادت جسته اند؛ که در بین آنان در درجه اول معلم روحانی و ارجمند خود ایشان مرحوم شاه آبادی است که در زمان تألیف این کتاب در قید حیات بوده اند. آنچه در شرح این روایات مطمع و مطرح نظر معظم له بوده، بیدار ساختن خواننده و تنبه دادن به اوست که از مباشرت لذات دست بردارد و مباشر اعمال صالح گردد. هفت حدیث آخر کتاب، در شرح مطالبی است که از سنگین ترین و در عین حال عالی ترین و نفیس ترین مطالب و مباحث عرفانی محسوب می گردد. مباحثی از قبیل جبر و تقویض عرفانی، بحث ذات و اسماء و صفات حق تعالی، شناخت باری و آفرینش آدم بر صورت او و مانند آن، به طوری که باید گفت روش معظم له در توضیح احادیث چنین است که ابتدا حدیث را نقل می کنند؛ سپس آن را به فارسی ترجمه می کنند و آنگاه کلمات اصلی حدیث و گاه قالب تعبیرات و کلمات آن را شرح و معنا می کنند و در معنای حدیث، متعرض نکته ای که در شرح حدیث سودمند است می شوند؛ و پس از فراغ از شرح تعبیرات و اصطلاحات و تمهیدات لازم به شرح متن می پردازند و طی چند فصل شرح حدیث را به پایان می برند.

معرفی اجمالی نویسنده:
آیت الله حاج سید روح الله مصطفوی، مشهور به امام خمینی، فقیه، مرجع تقلید، نویسنده، مبارز و رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران که در 20 جمادی الثانی سال 1320 برابر با 1281 ش روز تولد حضرت زهرا (س)، در خمین (ایران) به دنیا آمد. در 4 ماهگی پدرش سید مصطفی را از دست داد، دوران کودکی به مکتب خانه در خمین رفته و بعد در سن طلبگی ادبیات فارسی ابتدایی و حساب و هیئت و بعد دروس مقدمات را خواند. در 15 سالگی به علت شیوع وبا، مادرش نیز از دنیا رفت. 19 ساله بود که به دلیل نبودن مدرسه در خمین، برای ادامه تحصیل به اراک رفته و در حوزه درس آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، دروس منطق، مطول، لمعه و ادبیات عرب را خواند. سال 1340 هـ ق برابر با 1301 ش، آیة الله حائری به اصرار علمای قم، به آنجا رفته و حوزه قم را تأسیس کردند و بسیاری از طلاب، از جمله سید روح الله نیز 4 ماه بعد به قم رفت. بعد از چهار سال دوره درس های سطح، سال 1344 ق، به مدت یازده سال نزد حاج شیخ، درس فقه و اصول خوانده و همزمان دروس فلسفه و تمام منظومه ملاهادی سبزواری را در مدت 4 سال فرا گرفت و در ضمن، تدریس منظومه را شروع کرد و سال 1313 ش، به درجه اجتهاد نائل شد. روح عرفانی در ایشان از سال 1307 در سنین 26 یا 27 سالگی و مراحل سیر و سلوک او در خدمت مرحوم آیت الله محمدعلی شاه آبادی بودند. از اساتید دیگر ایشان، آیت الله رفیعی قزوینی بودند. حدود 20 سال، ایشان به تدریس و تألیف پرداخته و در عین حال با تلاش و جدیتی که داشت، مسائل سیاسی مملکت را دنبال و با شخصیت هایی چون مرحوم مدرس، ملاقات هایی نمود. آغاز فعالیت سیاسی آقا روح الله را باید از شهریور 1320 ش، زمانی که شعله های جنگ جهانی دوم به ایران کشیده شد، حساب کرد و فعالیت سیاسی انقلابی وی، سال 1314 ش بعد از جنگ جهانی دوم و به قدرت رسیدن "کندی" بروز کرد و بعد قیام سال 42 و زد و خورد در مدرسه فیضیه قم و سخنرانی وی در آنجا بر علیه شاه وقت (محمدرضا پهلوی) و اسرائیل و نهایتا دستگیری او به بعد از چند ماه، به اصرار مردم و علما، آزاد شده و سپس در آبان سال 1343 ش به ترکیه تبعید شدند. در مهر ماه 1344 ش، از ترکیه به عراق فرستاده شد. هر چند سال ها به ظاهر در عراق و در سکوت و آرامش به سر می برد ولی هیچگاه از مبارزه علیه طاغوت و رژیم ستم شاهی و اسرائیل و دشمنان اسلام، دست بر نداشت تا اینکه سال 1357 ش، به دنبال مبارزات مردم ایران با محمدرضا شاه پهلوی و حکومت او و در نهایت سقوط شاه و دولتش، این بزرگمرد تاریخ، در دی ماه 1357 ش به ایران برگشت و به عنوان رهبر بزرگ انقلاب و مؤسس جمهوری اسلامی ایران، یازده سال، انقلاب را رهبری و 14 خرداد 1368 ش، در سن 87 سالگی دار فانی را وداع کرد.

ساختار بندی کتاب:
این کتاب شامل چهل حدیث است که هر کدام از احادیث مقامات و فصولی دارند که به شرح ذیل می باشد:
حدیث اول: جهاد با نفس؛ مقام اول نشئه ملک و ظاهر- مقام دوم: نشئه باطل و ملکوت-
حدیث دوم: ریا؛ مقام اول: ریا در عقاید مقام دوم: ریا در اخلاق و ملکات باطنی مقام سوم: ریا در اعمال حدیث سوم: عجب؛ که شامل مراتب در هر یک از درجات عجب، مفاسد عجب، منشأ عجب و...
حدیث چهارم: کبر؛ که شامل درجات کبر به اعتبار کسی که تکبر با اوست، مفاسد کبر، علاج کبر و...
حدیث پنجم: حسادت؛ شامل موجبات حسد، علاج عملی حسد و...
حدیث ششم: حب دنیا؛ که شامل سبب زیاد شدن حب دنیا در قلب و...
حدیث هفتم: غضب؛ شامل فواید قوه غضبه، علاج غضب و...
حدیث هشتم: عصبیت؛ که شامل مفاسد عصبیت، صورت ملکوتی عصبیت و...
حدیث نهم: نفاق
حدیث دهم: هوای نفس و درازی آرزو
حدیث یازدهم: فطرت؛ که شامل معنای فطرت، تشخیص احکام فطرت و...
حدیث دوازدهم: تفکر؛ شامل فضیلت تفکر و...
حدیث سیزدهم: توکل
حدیث چهاردهم: خوف و رجاء
حدیث پانزدهم: امتحان و آزمایش مؤمنان
حدیث شانزدهم: صبر
حدیث هفدهم: توبه
حدیث هجدهم: ذکر خدا
حدیث نوزدهم: غیبت
حدیث بیستم: اخلاص
حدیث بیست و یکم: شکر
حدیث بیست و دوم: کراهت از مرگ
حدیث بیست و سوم: اصناف جویندگان علم
حدیث بیست و چهارم: اقسام علم
حدیث بیست و پنجم: شک و وسواس
حدیث بیست و ششم: فضیلت علم
حدیث بیست و هفتم: عبادت و حضور قلب
حدیث بیست و هشتم: لقاء الله
حدیث بیست و نهم: وصایای رسول اکرم (ص) و امیرالمومنین (ع)
حدیث سی ام: اقسام قلوب
حدیث سی و یکم: عدم معرفت حقیقی حق تعالی و رسول اکرم (ص) و ائمه (ع)
حدیث سی و دوم: یقین (و حرص و رضا)
حدیث سی و سوم: ولایت و اعمال
حدیث سی و چهارم: مقام مؤمن نزد حق تعالی
حدیث سی و پنجم: معرفت اسماء حق و مسئله جبر و تقویض
حدیث سی و ششم: صفات حق
حدیث سی و هفتم: معرفت خدا و رسول و اولی الامر
حدیث سی و هشتم: آفرینش آدم به صورت خداوند
حدیث سی و نهم: خیر و شر
حدیث چهلم: تفسیر سوره توحید و آیات آغازین سوره حدید.