تفاوت میان نظام جمعی دنیا و آخرت از دیدگاه قرآن مجید

خداوند که مدبر جهان است، برنامه های زندگی انسان را در همه مراحل حیات جاودانه اش تدبیر کرده است و برای همه بخش های زندگیش آداب و سنت هایی قرار داده است. پس زندگی فردی و اجتماعی اختصاص به مقطع نخست حیات انسان، یعنی دنیا ندارد. در آخرت نیز زندگی فردی و جمعی وجود دارد، اما میان نظام جمعی آخرت و دنیا تفاوتی جوهری موجود است.
تفاوت جوهری این دو نظام آن است که انسان در دنیا نمی تواند همه نیازهای خویشتن را به تنهایی برآورده سازد. انسان، بر خلاف حیوانات، به گونه ای پا به حیات می گذارد که پوشش و ابزاری در اختیار ندارد. حیوان از همان آغاز تن پوشی دارد؛ و چنگالی برای صید؛ و توانی برای رفتن و جهیدن. اما انسان در آغاز آفرینش فاقد این چیزهاست: «خلق الانسان ضعیفا؛ انسان ناتوان آفریده شده است.» (نساء/ 28)
به این دلیل انسان در دنیا برای تامین نیازهای خود، به دیگران وابسته است و از این رو به زندگی جمعی رو می آورد. اما در آخرت چنین نیست. در آخرت، سفره ای از رزق بیکران گسترده شده است و هیچ کس برای روزی یافتن نیازمند کار و تلاش نیست. هر کس در آخرت مهمان همان سفره ای است که خود در دنیا تهیه نموده است.
در بهشت، هیچ کس برای آسوده بودن نیازمند کار و تلاش نیست، بلکه هر کس به محض اراده و مشیت، به خواسته خود دست می یابد. و البته در همین حال، بهشت دارای نشاط و حظ زندگی اجتماعی نیز هست. در آنجا لذتی دارد گردهم بودن اعضای یک خاندان و اجزای یک سلسله خویشاوندی: «الحقنا بهم ذریتهم و ما التناهم من عملهم من شیء؛ خاندانشان را با آنان همراه می سازیم و هیچ چیز را از کردارشان نمی کاهیم.» (طور/ 21) و نیز: «و ینقلب الی اهله مسرورا؛ و به سوی خاندان خویش شادمان باز می گردد.» (انشقاق/ 9)
اما این هویت جمعی برای لذت بردن است، نه برای انجام کار یکدیگر و تامین نیازهای متقابل. همین هویت فردی و جمعی در جهنم نیز به چشم می خورد. در جهنم نیز هر چه انسان از آن بیم دارد، بدون هیچ تلاش و تکاپویی، آماده است؛ ولی آنچه برایش مهیا می شود، تنها از جنس شر و زشتی است. همانگونه که در بهشت، جوشش چشمه ها و رویش درختان و پیدایش نعمت های دیگر نتیجه خواست بهشتیان است، در جهنم نیز هرچه مورد بیم و هراس دوزخیان شود، همان دم مهیا می گردد. هویت جمعی دوزخ نیز چنان است که دوزخیان ناچارند با هر کس که از او نفرت دارند، همنشین و هم عذاب گردند: «فوربک لنحشرنهم و الشیاطین ثم لنحضرنهم حول جهنم جثیا؛ پس به پروردگارت سوگند که آنها را با شیاطین محشور خواهیم ساخت. سپس در حالی که به زانو در آمده اند، آنان را گرداگرد دوزخ حاضر خواهیم کرد.» (مریم/ 68)
پس هرگز به دوستی و دوستان دنیایی اعتباری نیست، زیرا همین دوستان بی تقوا در قیامت دشمنان یکدیگر خواهند شد، مگر پرهیزگاران.