حق حیات انسان از دیدگاه قرآن

نخستین حقی که قرآن کریم برای انسان برشمرده، حق حیات است. و حیات، خود دو گونه است: مادی و معنوی. هیچکس مجاز نیست حق حیات مادی یا معنوی دیگران را سلب کند. سلب حق حیات مادی با قتل تحقق می یابد. در دیدگاه قرآن، این کار برابر است با نابودسازی همه جامعه، مگر آن که با دلیل درستی صورت پذیرد: «من قتل نفسا بغیر نفس او فساد فی الارض فکانما قتل الناس جمیعا؛ هرکس دیگری را جز برای قصاص یا مبارزه با فسادگری بکشد، گویا همه مردم را کشته است» (مائده/ 32). سلب حق حیات معنوی به وسیله گمراه سازی صورت می پذیرد. کسی که دیگران را به هر طریق گمراه می کند، حیات معنوی آنان را از میان می برد. البته از دست دادن حیات معنوی، به معنای گم کردن سعادت و فلاح است، وگرنه هیچگاه روح انسان از بین نخواهد رفت. به همین دلیل، قرآن کریم حیات معنوی را نقطه روبروی کفر می داند. یعنی هر کس کفر پیشه کند، سعادت را از دست می دهد و بدین ترتیب، از جنبه معنوی می میرد. این تقابل چنین نشان داده شده است: «لینذر من کان حیا و یحق القول علی الکافرین؛ تا زندگان را بیم دهد و حق را درباره کافران جریان بخشد» (یس/ 70).
چنان که پیداست، در این آیه، آنها که کافر نشده اند زنده نام گرفته اند؛ یعنی کافران از زندگی بی بهره اند. در دیدگاه قرآن، حق حیات تنها از سوی خداوند به انسان بخشیده شده است و از اینرو تنها خدا می تواند در آن تصرف کند. پس هرگونه نابودسازی مادی و معنوی، بدون اذن پروردگار، چه از سوی خود و چه از سوی دیگران، ممنوع است. به عبارت دیگر حیات گذشته از آنکه حق انسان است، وظیفه او نیز به شمار می آید و هیچکس نمی تواند دوش خود را از بار این وظیفه برهاند. امام سجاد (ع) در رساله الحقوق سرچشمه حقوق را شناخت پروردگار می شمارد. راز سخن آن حضرت در همان سخن پیشین نهفته است که اگر کسی خدا را نشناسد و کفر پیشه سازد، در حقیقت از حق حیات بی بهره است. پس شناخت پروردگار، همان برخورداری از حیات معنوی است. از همین جهت قرآن کریم مردم تسلیم شده به فرهنگ جاهلیت را مرده می داند: «کنتم امواتا فاحیاکم؛ شما مرده بودید، پس خداوند زندگیتان بخشید» (بقره/ 28). در این آیه، هم زندگی مادی از پس مرگ تکوینی مراد است و هم زندگی معنوی به دنبال کفر و گمراهی.