موسیقی و شخصیت کمال یافته

این مسأله تاکنون مورد بررسی مشروح قرار نگرفته است که آیا نواختن و شنیدن آهنگ های موسیقی و گرایش به آن، در تکمیل روح آدمی و سعادت حقیقی او اثری دارد یا نه؟ در صورتی که طرح چنین مسأله ای با نظر به ضرورت شناخت عوامل تکامل و سعادت، لازم به نظر می رسد.
نباید نادیده گرفت که بعضی از عرفا، نظر موافق داشته و در مقوله سماع، آهنگ ها و موسیقی های روحانی را، نه تنها جایز شمرده اند. بلکه معتقد بوده اند که سماع یک امر ضروری است. با این حال، بعضی از مشاهیر عرفاء مانند ابوسلیمان دارابی و دیگران تصریح کرده اند که سماع برای کمک به مبتدیان بوده و برای جذب آنان به حضور الهی می باشد. ولی کسانی که توفیق حضور در پیشگاه خدا را یافته اند، نیازی به سماع ندارند. در این مورد باید گفت: اولا تاریخ نشان نداده است که از انبیاء و مرسلین و ائمه (ع) و صحابه و پیروان واقعی آنان، موسیقی را برای تربیت ارواح آدمیان توصیه کرده باشند، با این که رسالت و پیام آنان درباره ارائه هر گونه طریق تکامل برای انسان ها بوده است. آن پیشوایان حتی برای آسایش روانی موقت هم تمایل به استماع آنها از خود نشان نداده اند، در حالی که زحمات و شفقت های دنیا آنان را از جهات متعدد احاطه کرده بود.
ممکن است به نظر چنین برسد که ماعده فراوانی از شخصیت های بزرگ را مانند فارابی و غزالی و برخی از عرفا را می بینیم که نه تنها تمایلی به موسیقی داشته اند، بلکه آن را نواخته و به آن گوش داده اند پاسخ این اعتراض روشن است:
اولا: عظمت و کمال شخصیت های بزرگ ناشی از تمایل به موسیقی نبوده است. بلکه آنان با وجود برخورداری از کمال، به موسیقی هم تمایل نشان می دادند، مانند این که حقوقدان عالی مقام ضمنا موسیقی را دوست داشته باشد، یا یک فیلسوف و یک اخلاقی وارسته به موسیقی گوش بدهد، آن موسیقی نه به فلسفه می افزاید و نه وجدان اخلاقی آن وارسته را حساس تر می نماید.
ثانیا، مسأله موسیقی یک مسأله نظری و مورد اختلاف است که هر عالم و صاحب معرفت و کمالی از آن استنباط مخصوص و معینی دارد.
البته همان گونه که در شناخت دیگر مسائل نظری و حتی بدیهی، اخلاص و صفا و دوری از هوی وهوس و خود کامگی شرط اساسی است، در حل مسأله موسیقی نیز که هم از نظر موضوعی و هم از نظر حکمی و ارزشی یک امر نظری است، اساسی ترین شرط، به دست آوردن آگاهی ها و اطلاعات لازم همراه با اخلاص و صفای قلبی می باشد.