ضرورت دقت و تجدید نظر حوزه در بحث کتابهای درسی

کتابهای درسی حوزه تغییراتی اصولی و کارشناسانه و بنیادین لازم دارد. متون گذشته عمیق و طلبه پرور بود، و استعدادها را قوی می کرد، لیکن به سبک روز نبود؛ و کتابهای امروز بیشتری نه چندان عمیق است و نه حتی به اندازه لازم «متد» دار به سبک روز. کتابهایی را خلاصه کردن، و مطالب عمیق آن را که جای فکر و اندیشه و تأمل و پرس و جو دارد، حذف نمودن، کتاب درسی جدید نوشتن نیست.
طلاب عزیز، از جمله باید ادبیات عرب را بسیار خوب بخوانند، و به اسرار بلاغت و تعبیر، و راز و رمز واژه ها واقف گردند، تا اسلام را درک کنند، که فهم اسلام (از جمله) بستگی تام به فهم عمیق زبان عرب دارد، که زبان اصلی دو منبع منحصر به فرد شناخت اسلام است: «قرآن کریم»، «سنت و حدیث». دراین صورت، هنگامی که کتاب «مطول» را حذف کنید، باید به جای آن کتابهایی بیاید، که همان عمق را داشته باشد، با سبک روز، همینطور کفایه، منظومه، رسائل...
دراینجا به چند امر مهم اشاره می کنیم:
1- جامعیت حوزه ها: چنانکه بازهم گفته ایم، حوزه های ما هم نسبت به فرهنگ اسلامی و معارف قرآنی و تعالیم اوصیایی، و هم فرهنگهای دیگر جهان، جامعیت لازم را ندارد. و باید در این باره، به صورتی بسیار جدی و دقیق فکر شود و طرحهایی تهیه گردد؛ و این اقدام به گونه ای انجام پذیرد که زیانی به همراه نداشته باشد. و در این میان استقلال و استغنای معارف قرآنی به حتم و یقین، مورد ملاحظه ای ژرف قرار گیرد، و برای آن برنامه ریزی خاص شود.
2- تلخیص یا حذف برخی کتابهای حوزه: این کار به طور کلی و بدون قید و شرط کاری پسندیده نیست. مثلا «کفایة الاصول» را خلاصه کنیم و محتوای آن را رقیق نماییم، و شرحهایی فارسی و ترجمه وار بر اینگونه متون بنویسیم؟ اینگونه کارها عمیق زدایی است، یعنی عمق تحصیلی سابق حوزه را می زادید، و معادل تازه ای هم به طلاب نمی دهد، و سواد بی عمق را در حوزه ها رواج می دهد چنانکه هم اکنون آثار آن مشهود است.
3- برنامه ریزی کارشناسانه و قوی نیز مسئله مهم دیگر حوزه هاست: این کاری ضروری است که اگر هیئتهای متعدد، مدتی دراز درباره آن فکر و کار بکنند، و با متفکران رای زنند، و اشخاصی شایسته و قوی، دارای فهم درست، و ذوق لطیف، و عقل سلیم، و عقل سلیم، و شناخت روز، و آشنایی با فرهنگها، وافق دار، و کاملا غیر متجمع، درباره آن کار کنند، هیچ زیاد نیست. این امری است که نمی شود آن را ساده و سطحی گرفت.
4- تأسیس مراکز تحقیقی و علمی: این مراکز بسیار (و اغلب بی روش و فاقد «متد» و نتیجه مناسب، و بی هماهنگی، و بدون پرداختن در مرتبه نخست به تربیت «محقق»)، که در قم پدید آمده است، بیشتر مایه اتلاف اموال و اوقات است. و این حرکت، کاری بدون مشاوره کارشناسانه است، با اینکه در «احادیث»، آن همه بر مشاوره و استفاده از «عقل جمعی» تأکید شده است. نیز مستلزم تکروی، و بی بهرگی از فکر کردن مشترک، محرومیت از کار پرثمر دسته جمعی است، که ملل غرب با تجربه، نتایج مهم آن را نشان دادند. آقایان و مدیریتها باید با تشکیل جلسات، و استفاده از صاحبنظران مختلف، به برنامه ریزیها، و هماهنگیها، و روشمندیهایی در این باره برسند؛ و این چگونگی بی سامان را سامان دهند. و این مراکز را با تقلیل دادن و ادغام کردن و روشمند ساختن، به صورتی شایسته، سودمند سازند.
5- نوشتن رساله (تز): برای مراحل درسی طلاب این کار ضروری است، و باید آن را به صورتی مناسب وارد برنامه ریزی کنند. و در محتوای رساله ها، از ساده گیری، و از سر واکنی پرهیزی سخت داشته باشند.