انتشار مجله صحیفه المکتبه از اقدامات علامه امینی

کتابخانه ی امیرالمؤمنین که در نجف توسط علامه امینی تأسیس شد، مجله ای پی نهاد به نام«صحیفة المکتبة». از این مجله تا کنون 3 شماره منتشر شده است، به زبان عربی و فارسی. در این مجله، از جمله گزاره هایی چند آمده است درباره ی نسخه های خطی و مآخذ مهمی که امینی در کتابخانه ها و کشورها دیده است. این گزاره ها برای شناخت منابع اسلامی بسیار سودمند است. در سراسر این مجله که به نحوی از بیانات و الهامات خود امینی آکنده است، از اهمیت کتاب و کتابخانه سخنانی بسیار می خوانیم که همه حاکی از اصالت رأی و عشق سوزان به کتاب است و نیز عشق به اعتلا بخشیدن به فرهنگ ملتهای مسلمان.
و از جمله مطالبی که در این مجله جلب نظر می کند، تأکید سخت و سفارش عمیقی است که به مسئولان و کارمندان کتابخانه ها و کتابداران شده است تا در برخورد با مراجعان و کتابخوانان رفتاری داشته باشند در خور مقام کتابداری و نشر فرهنگ در اجتماع.
در اینجا مناسب است، زیر سه عنوان: «کتاب»، «کتابخانه» و «سنت کتابداری» مطالبی از این مجله نقل کنیم:
...چون هر پیغمبری فقط با دسته ای از مردم در تماس بوده است و دیگران را به او دسترسی نبوده است، از این جهت، پیامبران کتاب داشته اند. احکام و دستورات شفاهی را نیز امر به ثبت و ضبط و حفظ و جمع آوری و ابلاغ می کرده اند. تا بدین وسیله ثمرات بعثت و هدایت آنان، برای نزدیک و دور و غیبت و حضور، یکسان باشد. حتی آن دسته از پیامبران نیز که با کتاب مبعوث نبوده اند باز با کتب انبیای پیش از خود سر و کار داشته اند. روش پرورش پیامبران اینچنین بوده است. پس دعوت انبیا و ارشاد بشر، همیشه با ثبت و ضبط و تعلیم کتاب توأم بوده است.، چنانکه در این آیه ی مبارکه: «هو الذی بعث فی الأمیین رسولا منهم یتلو علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب والحکمة؛ خدا در میان درس ناخواندگان پیامبری انگیخت، از خود آنان تا آیات خدا را بر آنان بخواند، و جان آنان را پاک سازد، و «کتاب» و حکمت را به آنان آموزد.» (جمعه/ 2) و نظایر آن، می بینیم خداوند عز و جل، بعثت سید انبیاء و ارائه و ابلاغ آیات بینات، و تزکیه ی نفوس بشری و تصفیه ی آنها از رذایل، و تعلیم «کتاب» خود را یکی از وظایف مقدسه مقام رسالت به حساب آورده است. آری:
کتاب، از عالی ترین غذاهای روح و شفابخش ترین دوای امراض معنوی انسان است.
کتاب، بهترین و مفیدترین مونس حضر، و بی آزارترین و شفیق ترین رفیق سفر، در همه ی حالات و ساعات است.
کتاب، نتایج عالی عمرها، تجربیات سلف و حاصل صرف سرمایه های هنگفت آنان را در کاوشهای علمی، بلاعوض، در اختیار ما می گذارد.
کتاب، محصول گرانبهای یک روزگار، زحمات و تحقیقات ارباب فضل و کمال و علما و رجال و فلاسفه و حکما و نوابغ جهان را، به رایگان، به نسلهای بعد منتقل می کند، و دلهای مستعد و قلوب قابل را از آب حیات حقیقی سیراب می سازد و حیات ابدی می بخشد.
کتاب، بهترین و ساده ترین وسیله ی تبادل نظر است در حل مشکلات و عالی ترین و اساسی ترین وسیله ی ارتباط بین نژادها و نسلها است.
کتاب، مکتب فضیلتی است که در هر زمان و مکان، درهای آن مکتب مقدس به روی همه کس باز است.
کتاب، مربی کاملی است که با آغوش باز، بدون توقع و طمع همیشه آماده ی خدمت است و انسان را به سر منزل سعادت می رساند.
کتاب، جوامع بشری را به مقام واقعی انسانی خود سوق می دهد و سعادت آنان را تضمین می کند.
کتاب، به پست ترین افراد بشر فرصت می دهد تا با اندیشه و مغز کاملترین و شریفترین افراد تماس بگیرد و بدون هرگونه تشریفات از آنان استفاده کند.
کتاب، نردبان مطمئنی است که انسان را به قلل شامخ کمال و جبروت فضایل می رساند.
کتاب، روابط خلق و خالق مهربان را استوار می کند، و انسان را به وظایف خود آشنا می نماید، و علاقه و محبت او را به خدا محکم و بارور می سازد.
کتاب، اسرار پیروزیها و شکست های گذشتگان را در برابر چشم خواننده مجسم می کند و رموز کامیابی و موفقیت را شرح می دهد.
از این رو همه ی رهبران بیدار اجتماع، با استفاده از جمیع طرق و وسایل کوشیده اند تا نظر توده های وسیع را به این حقیقت بزرگ جلب کنند و کاروان بشر را به پیش برانند. به گفته ی کور کیس عواد: «آنان کتاب را غذای اساسی روح بشر شمرده اند، غذایی که در هیچ حالی از آن بی نیاز نتوان بود.»
ابوحیان اندلسی می گوید: «شایسته است انسان خردمند و عاقل، کتاب تاریخ بسیار بخواند، و تاریخها را زیاد مطالعه کند، زیرا کتابهای تاریخ عقل و تجربه ی تازه ای به انسان می بخشد.»
در علو منزلت و رفعت مقام کتاب همین بس که، حضرت ابوالائمه البررة، و سید العترة الطاهره، امیرالمؤمنین (ع) در ضمن ثناگویی و تعریف و توصیف آل عترت رسول خدا (ص) آنان را با جمله ی «کهوف کتبه» (بیوت رفیعه و مخازن بزرگ کتب الهی) ستوده است، آنجا که می فرماید: «هم موضع سره، و لجأ امره، و عیبه علمه، و موئل حکمته و کهوف کتبه». همچنین پیشوای بزرگ مذهب حق، امام به حق ناطق، حضرت جعفر بن محمد صادق (ع) در یکی از دستورات عالیه ی خود، که از برترین و اساسی ترین دستورات و نظامات صادره از خاندان عصمت و رسالت به شمار می رود، می فرماید: «احتفظو بکتبکم، فانکم سوف تحتاجو الیها، پشت خود را به وسیله ی حفظ و نگهداری کتابهایتان محکم سازید، زیرا به زودی به آن کتابها محتاج خواهید شد..»

کتابخانه
در این جمله (جمله ی بالا)، دستور روشنی است به مسلمین، برای تأسیس «کتابخانه» و ضبط کتب و حفظ و حراست آنها از دستبرد مخالفان و بیگانگان. بلی رؤسا و زمامداران دلسوز، برای معطوف ساختن افکار ملت خود به این مهم، با استفاده از جمیع امکانات، راههایی به سوی این هدف گشوده اند. یکی از آن راهها تأسیس کتابخانه های بزرگ عمومی است و ترغیب و تحریض به خواندن کتاب.
کتابخانه، محل تمرکز همه ی مزایایی است که یاد شد.
کتابخانه، پیمودن راه ترقی و کمال را برای همگان آسان می کند.
کتابخانه، جمیع طبقات عالی و دانی و فقیر و غنی را یکسان در آغوش خود پرورش می دهد و این امتیاز را از انحصار یک دسته ی معین بیرون می آورد.
کتابخانه، شکاف عمیق بین طبقات فقیر و ثروتمند را تا حدی پر می کند، و همه را برای خدمات شایسته آماده می سازد. فراگرفتن علوم کتاب می خواهد. کتاب پول می خواهد. ولی کتابخانه عمومی این مشکل را حل می کند. اهمیت کتابخانه نیازی به توضیح ندارد. علم و کتاب و کتاب و علم چنان متلازمند که شایسته است بنیاد هر دانشگاهی با تأسیس کتابخانه ی آن دانشگاه با هم شروع و هردو در یک زمان آماده شود.
کتابخانه، رمز شعور فرهنگی هر دولت و ملت است. وجود کتابخانه معرف بلندی سطح افکار، و مقیاس رشد معنوی هر اجتماع، و میزان عشق و علاقه ی ملتهاست به کسب علم و هنر. وجود کتابخانه های بزرگ، کاشف منویات خیرخواهانه و خدمات صادقانه ی زعمای مسئول جامعه و شخصیتهای برجسته ی فرهنگی است.
کتابخانه، تدریجا آمار بیسوادان را کم می کند و به این پرده ی غم انگیز پایان می دهد.
از این رو، ملل راقیه ی غرب (بر عکس ما شرقیها)، بیش از حد تصور، در این راه کوشیده و جلو رفته اند... اینک برای بیداری مردم این سرزمین مخصوصا زعما و متمکنین، مختصری از اوضاع و تعداد کتابهای کتابخانه های یکی از ممالک غرب... را در این شماره می نگاریم و نظر عموم را به یکی از اسرار تفوق علمی و فرهنگی و صنعتی آنان جلب می کنیم. تا بلکه به خواست خدای توانا، از این غوغای رستاخیز جنبشی هم در ملت مسلمانان ما پیدا شود. و بدین گونه گذشته ها را تدارک و جبران نمایند...

سنت کتابداری
کتاب، بزرگترین سرمایه معنوی ملل و اقوام و بهترین وسیله ی تماس نسلها و نژادهاست، که پرده های زمان و مکان را به کنار می زند و افکار را به آمرزش و تفاهم وا می دارد. و چون فروغی دامن گستر بر زوایای مغزها می تابد، و پدیده های فکری انسانهای بزرگ را در اختیار پژوهندگان قرار می دهد. مرکز این تابش و ارتباط، محیط مقدس کتابخانه است. کتابخانه فیضگاه ارواح و بوستان خرم و صفابخش دلها و افکار است. کتابخانه مرکز دانشجویان، دانش آموزان، مؤلفان، نویسندگان و نوابغ و پژوهشگران است، که در پی جستن گمشده ی علمی خویش شب و روز می شتابند، و برای بالا بردن سطح فرهنگ اجتماع جان به لب می رسانند. و خلاصه کتابخانه آمد و شدگاهی است که مردم لطیف الروح و با احساسات با آن سر و کار دارند، که چه بسا از نغمه ای ناموزون متأثر شوند و از پژمردن گلی زودتر از فصل خزان به شدت اندوهناک گردند.
بنابراین بر کتابخانه داران (مدیران و سایر کارمندان کتابخانه) واجب است که خوش رفتار و نیک برخورد باشند. و اصول رفق و مدارا و همکاری و دلسوزی را با خوانندگان و مراجعان رعایت کنند، و بدین امر توجهی عمیق داشته باشند. چون اساس ارزش و بنیاد بهره برداری از کتابخانه بر خوش اخلاقی و فرزانگی کارمندان آنها استوار است. و همین عامل است که به خوانندگان نشاط می بخشد، و روح پشتکار را در آنان زنده نگاه می دارد، و وامی دارد که افراد در راه دانش و پژوهش از پای ننشینند. و برای هر کتابخانه این خود بزرگترین تبلیغ است که هیچ چیز دیگر بدان نمی رسد. همینطور که زشتخویی و بدرفتاری و تندی و کم حوصلگی و بی توجهی کارمندان کتابخانه موجب نفرت مراجعان می گردد، و هر جوینده ی دانش و فضیلت را از پیگیری و کوشش باز می دارد، و از آمد و شد به کتابخانه، به هراس می افکند، و کسالت و سستی و بازماندگی را در روح مطالعه کنندگان ریشه دار می سازد. و همین خود، به علت عقب راندن افکار، جنایتی بس بزرگ است، و برای بدنامی کتابخانه بسنده و کافی است.
اکنون اجتماعات به ویژه ملتهایی که تازه کتاب خواندن در آنها رو به عمومیت می گذارد، نیاز بسزایی دارند که پیرامون موضوعی که یادآوری شد بحثهایی سرشار کنند، و اهمیت آن را نیک بفهمانند. مخصوصا بر محققان و نویسندگان فنی که درباره ی فن کتابخانه و اصول کتابداری سخن می گویند واجب است که به این موضوع مهم توجهی عمیق نشان دهند.