عوامل ایجاد اختصاص پذیری در انسان

هر انسانی ظرافت ها و حقایق مربوط به خودش است که در درون او نهادینه شده است و این موضوع تابع چند عامل است، مجموع عواملی که انسان را به جبهه گیری و اختصاص پذیری وا می دارد، به صورت زیر است:
1- عامل وارثت که به وسیله کروموزم ها از پدران به فرزندان منتقل می شود. صرف نظر از تعیین مقدار و چگونگی اوصاف قابل انتقال و شرایط آن، بی تردید وراثتی در کار است و نوعی از اختصاص های انسانی، از پدران به فرزندان منتقل می شود.
2- عامل خانوادگی و سیستمی که در یک خانواده حکم فرماست، از خصوصیت های روانی و اخلاقی و مذهبی و اقتصادی خانواده ناشی می شود.
3- عامل محیط جغرافیایی، حقوقی، سیاسی، مذهبی، اقتصادی و...
4- دخالت حواس و چگونگی ساختمان درونی انسان در جهان یابی و انسان بینی.
در مجلات تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، بارها این اصل را که از دوران های قدیم مورد تصدیق همه بوده است و "نیلز بوهر" آن را با یک جمله ادبی و زیبا بیان کرده است: «ما در نمایشنامه بزرگ وجود، هم بازیگریم هم تماشاگر»، متذکر شده گفته ایم: آن چه به نام خطای حواس معروف شده، غلط مشهوری است که از مسامحه در شناخت عالی ترین منشأ معارف ما ناشی می شود. چشمی که کوه بسیار مرتفع را از دور مانند تپه ای بلند می بیند، به هیچ وجه خطا نمی کند، بلکه با نظر به ساختمان چشم و مسافت میان چشم و جسم مرئی و دیگر شرایط فیزیکی، باید همان کوه مرتفع، مانند تپه ای کوتاه دیده شود. چشم خطا کرده است. عامل چهارم در ایجاد اختصاص دیدگاه و هر نوع تماس انسان با واقعیت های خارج از خود، بسیار حایز اهمیت است.
5- موقعیت های موقت، مانند حالاتی که انسان در لذت غوطه ور است، یا در اندوه فرو رفته است؛ هم چنین، خوش بینی ها و بد بینی هایی که سطح «من» را فرا گرفته و نمی گذارد «من» به صورت بی طرفانه با واقعیت تماس بگیرد این موقعیت های موقتی نیز کم و بیش موجب اختصاص در گیرندگی و بازدهی روان آدمی می شود.
6- اختصاص های همیشگی یا اصطلاح «جوهر رسوب یافته در درون» دو موقعیت و اختصاص «5 و 6» ممکن است به یکی از دو عامل زیر مستند باشند:
الف، عامل غیر اختیاری. بدین معنی که: ریشه هایی محسوس یا نامحسوس و ظرایف از عوامل چهار شماره نخست در موقعیت و اختصاص مزبور دخالت بورزند.
ب، عامل اختیاری. آن چه که مذاهب و مکتب های اخلاقی و دیگر اصول شایسته انسانی اهمیت می دهند، همین نوع است، یعنی: جوهر رسوب یافته اختیاری.