میرحامد حسین هندی

علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی، درباره ی میرحامد حسین هندی، چنین می نویسد:
«سید میرحامد حسین ابن سید محمد قلی...موسوی نیشابوری هندی، از بزرگترین متکلمان و عظیمترین عالمان متبحر شیعه، در اوایل این سده در لکهنو به سال 1246 (هـ.ق) زاده شد. در همانجا نزد پدر خویش جناب سید محمد قلی موسوی که از عالمان بزرگ بود، درس خواند و تربیتی نیکو یافت، و مبادی علوم و علم کلام و عقاید را از پدر فرا گرفت. فقه و اصول را نزد سید حسین نقوی (از عالمان هند) بیاموخت. حکمت و معقول را نزد سید مرتضی بن سید محمد، و ادبیات را نزد مفتی سید محمد عباس تحصیل کرد.
میرحامد حسین عالمی پر تتبع بود و پر اطلاع و محیط بر آثار و اخبار و میراث علمی اسلامی. او در این تتبع و احاطه به مرتبه ای رسید که هیچ کس از معاصران او و متاخران، بلکه بسیاری از عالمان قرون پیشین نیز به پایه ی او نرسیدند. همه ی عمر خویش را به بحث و پژوهش در اسرار اعتقادات دینی و حراست اسلام و مرزبانی حوزه ی دین راستین بگذرانید. من در سده های اخیر کسی را نمی شناسم که در این راه چونان او جهاد کرده و کوشیده باشد و همه چیز خویش را در راه استواری حقایق مسلم دینی از دست داده باشد. چشم روزگار در سرتاسر آبادیها و اعصار، در پژوهش و تتبع، در فراوانی اطلاع، در دقت نظر و هوش، در حفظ و ضبط مطالب، کسی چنان او ندیده است.»
استاد سیدحسن صدر در کتاب «تکمله» گفته است: «میرحامد حسین در رده ی بزرگترین متکلمان است و عظیم ترین عالمان نام آور دین و اسطواره های استوار منطق و استدلال. او عمر خویش را در یاری ایمان و نگهبانی شریعت جدش، مهتر پیامبران و امامان و راهنمایان بگذرانید. دین را با تحقیقهای ارجمند خویش یاری کرد، و با دقت نظرهای والای خود و با آن برهان های پیامبرانه و آن منطق و استدلال علی مانند، و آن احتجاجها که چونان احتجاجهای امام علی بن موسی الرضا بود. و بدینگونه روشن ساخت که باب هفتم «تحفة اثنا عشریه» عبدالعزیز دهلوی خطابه هایی است یاوه و عباراتی است هذیانی، که مردم جهان به آنها می خندند... و میرحامد حسن را کراماتی بوده است مشهور، و افتخاراتی معروف...»
علامه ی امینی نیز، درباره ی عظمت میرحامد حسین و ارزش بزرگ کتاب «عبقات الانوار» و کتابخانه ی میر حامد حسین و فرزند او سید ناصر حسین، در موارد متعدد سخن گفته است. از جمله، در جلد نخستین «الغدیر» در فصل «المؤمنون فی حدیث الغدیر» (کسانی که درباره ی حدیث غدیر کتابی مستقل نوشته اند)، عبقات الانوار را مطرح کرده می گوید:
«میرحامد حسین، حدیث غدیر و اسناد و متواتر بودن، و معنای حدیث را در دو جلد بزرگ 1080 صفحه گرد آورده است. و این دو جلد از مجموعه ی کتاب بزرگ او، عبقات است.»
آنگاه به سخنان خویش، در بزرگداشت مقام میرحامد حسین چنین ادامه می دهد:
«و هذا السید الطاهر العظیم کوالده المقدس سیف من سیوف الله المشهورة على أعدائه، و رایة ظفر الحق و الدین، و آیة کبرى من آیات الله سبحانه، قد أتم به الحجة، و أوضح به المحجة. وأوضح المحجة، وأما کتابه (العبقات)، فقد فاح أریجه بین لابتی العالم، وطبق حدیثه المشرق والمغرب، وقد عرف من وقف علیه انه ذلک الکتاب المعجز المبین الذی لا یأتیه الباطل من بین یدیه ولا من خلفه، وقد إستفدنا کثیرا من علومه المودعة فی هذا السفر القیم، فله ولوالده الطاهر منا الشکر المتواصل، ومن الله تعالی لهما أجزل الاجور؛ این سید پاک بزرگوار چونان پدر قدیس خویش یکی از شمشیرهای آخته ی خداست بر سر دشمنان حق. و درفش پیروزی حقیقت است و دین. و آیتی بزرگ است از آیات خدای سبحان. خداوند به دست او حجت را تمام کرد، و راه راست حق را آشکارا ساخت. اما کتاب او، عبقات، بوی خوش آن، از کران تا کران جهان وزید، و آوازه ی این کتاب خاور و باختر را فرا گرفت. هرکس این کتاب را دید، دید که معجزه ای است روشن و روشنگر، که هیچ باطلی و نادرستی در آن راه نخواهد داشت. ما از این کتاب پر ارج و علم و دانش فراوانی که در آن گرد آمده است استفاده ی بسیار بردیم. از این رو سپاسهای پیاپی خویش را به پیشگاه او و پدر گرامیش تقدیم می داریم. و از درگاه خدا، برای آنان، پاداشهای بزرگ و بسیار می طلبیم. صاحب «الغدیر» در جلد ششم (ص77) نیز به بزرگداشت صاحب «عبقات النوار» مبادرت می کند، و جلد اول (ص157، پانوشت) ذکر می کند.»