معنا و مفهوم عبرت از نظر قرآن

"عبرت" از ماده عبور است. دیدن ها دو جور است. بعضی دیدن ها هست که از همان مقداری که به چشم دیده می شود بیشتر نیست. دیدن حیوان همین طور است. یک حیوان و یا یک انسان در حد حیوان، فقط جریان ها را می بیند، حوادث را می بیند اما پشت این حوادث چیست، دیگر استنباطی ندارد. مثال ساده ای برایتان عرض می کنم از اموری که مورد ابتلای همه است: مسائل اقتصادی.
اجناس گران می شود و بعد ارزان می شود، یا ارزان می شود و بعد گران می شود. (اگر چه در محیط ما دیگر گران که شد هیچوقت ارزان نمی شود) به هر حال، جنسی گران می شود، جنسی ارزان می شود، فروش یک جنس یک دفعه شما می بینید که بالا رفت، یکی دیگر بر عکس فروش خودش را از دست داد، این مقدار را همه درک می کنند، ولی یک کسی که وارد در اقتصاد باشد عوامل این گرانی و ارزانی را تشخیص می دهد، او می تواند بگوید چرا فلان چیز گران شد، درست مثل یک معلم یک ساعت برای انسان بیان می کند که علت اینکه فلان جنس گران شده است چیست، یا علت اینکه فلان جنس ارزان شده چیست. پس یک نفر فقط گرانی و ارزانی را می بیند ولی دیگری پشت این حوادث، علل به وجود آورنده گرانی و ارزانی را هم می بیند. به او می گویند "عالم" ولی به این نمی گویند "عالم".
و همچنین حوادث دیگر مثل حوادث اجتماعی. ما یک وقت مثلا احساس می کنیم که جوانان ما نسبت به امور دینی بی علاقه شده اند یا احساس می کنیم علاقه مند شده اند، (الحمدلله هر دو را احساس می کنیم، ما می بینیم که در یک جریان هایی جوان ها واقعا علاقه نشان می دهند). یک آدم نا وارد همین قدر می گوید آقا جوان ها بی علاقه شده اند، فقط به تأسف قناعت می کند. دیگری می گوید نه آقا در فلان وقت جوان ها علاقه مند شدند. او هم فقط همان خوشحالی را دارد. اما یک نفر دیگر می خواهد به عمق قضایا نفوذ کند که چرا بی علاقه شده اند؟ می خواهد علتش را کشف کند. چرا علاقه مند شدند؟ می خواهد علتش را کشف کند و فقط کسانی از حوادث بهره می برند و بر حوادث تسلط پیدا می کنند و حوادث را در اختیار خودشان قرار می دهند که علل حوادث را بشناسند. فلان قوم در جنگ شکست خورد، فلان قوم دیگر، پیروز شد. اگر انسان فقط بگوید این شکست خورد و آن پیروز شد، از این درسی نمی آموزد، ولی اگر علل شکست این و علل پیروزی آن را به دست بیاورد ممکن است که بر حوادث مسلط بشود، یعنی همان شکست خورده بار دیگر پیروز شود و شکست خودش را تبدیل به پیروزی کند. این در مثال های نسبتا کوچک و عرفی خودمان.
قرآن کریم می خواهد که ما در همه حوادث عالم دقت کنیم و راز و علت و سر و حکمت اینها را کشف کنیم، همین قدر بگوییم امسال الحمدلله باران خیلی خوب بود ولی سال گذشته متأسفانه باران نبود، امسال برف چنین آمد، ابری هست، بارانی هست، تگرگی هست، نمی خواهد ما به همین مقدار قناعت کنیم، می خواهد عبرتی در کار باشد، یعنی عبوری در کار باشد، یعنی ما به راز اینها پی ببریم و در این رازها هم باز راز اصلی و راز رازها دست خداست، در آخر کار بفهمیم که تمام عالم را یک دست قدرت و یک مشیت است، او راز رازهاست، یعنی هر پرده را که عقب بزنیم پشتش یک چیزی می بینیم، آن را عقب بزنیم پشت آن چیزی می بینیم، ولی قرآن می گوید به اینها اکتفا نکنید، اینقدر بروید جلو تا ببینید یک دست قدرت است و یک مشیت است و یک اراده است و یک علم است و یک حکمت است که تمام جهان را می گرداند: «ان فی ذلک لعبرة لاولی الابصار؛ به راستی در این تبدیل برای صاحبان بصیرت درس عبرتی است.» (نور/ 44)