دیدگاه آیت الله بروجردی در مورد اتحاد اسلامی

مفهوم اتحاد اسلامی که در صد سال اخیر میان علماء و فضلاء مؤمن و روشنفکر اسلامی مطرح است این نیست که فرقه ‏های اسلامی به خاطر اتحاد اسلامی از اصول‏ اعتقادی و یا غیر اعتقادی خود صرف نظر کنند و به اصطلاح مشترکات همه فرق‏ را بگیرند و مختصات همه را کنار بگذارند. چه، این کار نه منطقی است و نه عملی.
اخذ مشترکات اسلامی و طرد مختصات هر فرقه ای نوعی خرق اجماع مرکب است‏ و محصول آن چیزی است که قطعا غیر از اسلام واقعی است، زیرا بالاخره‏ مختصات یکی از فرق جزء متن اسلام است و اسلام مجرد از همه این مشخصات و ممیزات و مختصات وجود ندارد.
گذشته از اینها، طراحان فکر عالی اتحاد اسلامی که در عصر ما مرحوم‏ آیت الله العظمی بروجردی در شیعه و علامه شیخ عبدالمجید سلیم و علامه شیخ محمود شلتوت در اهل تسنن در رأس آن قرار داشتند، چنان‏ طرحی را در نظر نداشتند. آنچه آن بزرگان در نظر داشتند این بود که‏ فرقه‏ های اسلامی در عین اختلافاتی که در کلام و فقه و غیره با هم دارند به‏ واسطه مشترکات بیشتری که در میان آنها هست می‏توانند در مقابل دشمنان‏ خطرناک اسلام دست برادری بدهند و جبهه واحدی تشکیل دهند. این بزرگان‏ هرگز در صدد طرح وحدت مذهبی تحت عنوان وحدت اسلامی که هیچگاه عملی‏ نیست نبودند.
در اصطلاحات معمولی عرف، فرق است میان حزب واحد و جبهه واحد. وحدت حزبی ایجاب می‏کند که افراد از نظر فکر و ایدئولوژی و راه و روش و بالاخره همه خصوصیات فکری به استثناء مسائل شخصی یک رنگ و یک جهت باشند. اما معنی وحدت جبهه اینست که احزاب و دسته جات‏ مختلف در عین اختلاف در مسلک و ایدئولوژی و راه و روش، به واسطه‏ مشترکاتی که میان آنها هست در مقابل دشمن مشترک در یک صف جبهه بندی‏ کنند. و بدیهی است که صف واحد در برابر دشمن تشکیل دادن با اصرار در دفاع از مسلک خود و انتقاد از مسلکهای برادر و دعوت سایر برادران هم‏ جبهه به مسلک خود به هیچ وجه منافات ندارد.
آنچه مخصوصا مرحوم آیت الله العظمی بروجردی بدان می‏اندیشید این بود که‏ زمینه را برای پخش و انتشار معارف اهل البیت در میان برادران اهل سنت‏ فراهم کند و معتقد بود که این کار جز با ایجاد حسن تفاهم امکان پذیر نیست. توفیقی که آن مرحوم در طبع برخی کتب فقهی شیعه در مصر به دست‏ خود مصریان در اثر حسن تفاهمی که به وجود آورده بود کسب کرد از مهمترین‏ موفقیتهای علماء شیعه است.