متروک ماندن فرمان اسلام در یادگیری علم

مسلما یکی از علل متروک ماندن فرمان اسلام در باب علم، حوادثی بود که در اوضاع اجتماعی مسلمین، ابتدا به وسیله دستگاه های خلافت پدید آمد و بعد دنبال شد. ناهمواری ها در زندگانی مسلمین به وجود آمد. یک جامعه طبقاتی درست شد که با منظور اسلام ابداً وفق نمی داد. جامعه منقسم شد به یک طبقه فقیر و بدبخت که نان خود را به زحمت می توانست به دست آورد و یک طبقه مسرف و مبذر و مغرور که نمی دانست با آنچه در چنگال دارد چه بکند. وضع زندگی عمومی وقتی که شکاف بردارد زمینه برای اجرا و عمل و توجه به این دستورها باقی نمی ماند و بلکه عواملی پیدا می شود که اینگونه دستورها اجرا نگردد.
بعضی ها علت دیگری ذکر می کنند. مدعی هستند که علت اینکه دستورهای اسلام راجع به علم، زمین خورد، این بود که یک حساب از جایی برداشته شد و به جای دیگر گذاشته شد، و به تعبیر دیگر اعتباری از حسابی برداشته شد و به حساب دیگر ریخته شد؛ مثل اینکه مثلا کسی در بانک حسابی داشته باشد و دولت اعتباری برای آن حساب باز کند و بعد بیایند این اعتبار را از آن حساب بردارند و به پای حساب دیگر بریزند. این دسته می گویند علت اینکه دستورهای اسلام در باب علم زمین خورد این بود که آنچه که اسلام به حساب علم و تشویق عموم به تعلیم و با سواد شدن و فضیلت علم گفته بود همه به حساب عالم و تشویق به احترام و دست بوسی و فضیلت عالم گذاشته شد. مردم به جای اینکه توجه پیدا کنند که خودشان سواد پیدا کنند و تا حدی که مقدور است خودشان و فرزندانشان با سواد و عالم شوند، توجه شان معطوف شد به اینکه اجر و فضیلت را در احترام و خضوع نسبت به علماء کسب کنند. نتیجه همین شد که هست.
این مطلب تا اندازه ای درست است، زیرا هر چند علما و محققین اسلامی همچو تحریفی را مرتکب نشده اند ولی در نوشته های سطحی و ساده ای که به دست مردم هم رسیده، و در منابر و مواعظ معمولی، منطق همان بوده. اتفاقا سر و کار مردم با همین نوشته ها و همین منابر و مواعظ بوده نه گفتار فلان محقق که در فلان کتاب علمی خود از این موضوع بحث کرده است. در بیانات برخی علمای اسلامی هم اگر چه آن انحراف که ذکر شد نیست ولی یک نوع جمود و انحراف دیگری کم و بیش دیده می شود که البته آن هم در کند کردن تیغ فرمان های اسلام درباره علم تأثیر داشته و آن انحراف این است که هر دسته و طبقه و صنفی از علمای اسلام، محکم چسبیده اند که مقصود رسول اکرم (ص) از آن علمی که فرموده "فریضه" است، همان علمی است که ما داریم.