اصل کلی و قانون پاداش و جزا در آفرینش

ناموس جهان این است که هر بذری که کاشته شود در آغوش عوامل بی منتهایی که هست پرورش یابد و رشد کند. جهان دستگاه مساعدی است برای کشت و زرع، اعمالی که ما در جهان انجام می دهیم از نیک و از بد، هر یک بذری است که در مزرعه این جهان می افشانیم.
پیغمبر اکرم فرمود: دنیا مزرعه آخرت است، هر کسی آن درود عاقبت کار که کشت. هیچ عملی در این جهان گم نمی شود و از بین نمی رود، نه تنها گم نمی شود و از بین نمی رود، بلکه آن عمل در زمین روح خود ما و در زمین اجتماع ما و بالاخره در زمین مساعد جهان که محفوف (پیچیده شده) به هزارها عوامل است فرو می رود و پس از مدتی می دمد و خود را بروز می دهد:
چون که بد کردی ز ید ایمن مباش *** زانکه تخم است و برویاند خداش
آنچه کردی اندر این خواب جهان *** گرددت هنگام بیداری عیان
ای دریده پوستین یوسفان *** گرگ بر خیزی از این خواب گران
زانچه می بافی همه روزه بپوش *** زانچه می کاری همه ساله بنوش
گشته گرگان یک به یک خوهای تو *** می درانند از غضب اعضای تو
در قرآن در موردی که گروهی از مسلمانان با گروهی از یهودیان مجادله می کردند و هر دسته می گفتند خداوند ما را به گناهمان نمی گیرد، در این مورد آیه قرآن نازل شد که خلاصه اش این است: زهی تصور باطل زهی خیال محال، فرمود نه آن طور است که عده ای از شما مسلمانان کوتاه فکر و ناآشنا به حقایق اسلامی پنداشته اید و نه آن طوری که آن دسته دیگر پنداشته اند، هر کسی تخم بد بکارد و بذر بد بیفشاند به سزای عمل خودش یعنی به ثمره تخمی که کاشته لامحاله خواهد رسید، قانون الهی تغییر پذیر نیست، پیغمبران آمده اند که به بشر راه خوب عمل کردن و خوب بذر افشاندن در مزرعه جهان را بیاموزند، آمده اند که به مردم جهان بیاموزند: «الحمدلله رب العالمین؛ ستایش خدای را که پروردگار جهانیان است» (حمد/ 2)، ستایش مخصوص ذات اقدس الهی است که مربی و پرورش دهنده همه عوالم هستی است که هر ماده مستعدی را به کمال لایق خودش می رساند، دانه گندم را به صورت ساقه و خوشه گندم، و دانه جو را به صورت محصول جو پرورش می دهد، از هسته خرما درخت خرما و از هسته زرد آلو درخت زرد آلو به وجود می آورد، مقام ربوبیت الهی اقتضا می کند که همه موجودات را پرورش دهد و تکمیل کند، این بشر است که باید از نظر شخص خودش و سعادت خودش به خود بپردازد، این بشر است که باید بداند هر عملی که می کند بذری است که در باغ وجود می کارد و ثمره شیرین یا تلخش به اومی رسد، کسی نمی تواند از ثمره کشت دیگری استفاده کند، و همچنین کسی نمی تواند که بد بکارد و خوب بدرود.
رسول اکرم به یگانه دختر عزیزش صدیقه کبری که فوق العاده او را دوست می داشت و او را پاره جگر خود می نامید فرمود: دختر عزیزم! خودت برای خودت عمل کن، خودت در بوستان زندگی و سعادت خودت بذرهای نیک بیفشان که من نمی توانم تو را بی نیاز کنم و تو نمی توانی ثمره عمل مرا بچینی:
دو نصیحت کنتم بشنو و صد گنج ببر *** از در عیش در آو به ره عیب مپوی
شکر آن را که دگرباره رسیدی به بهار *** بیخ نیکی بنشان و ره تحقیق بجوی
رسول اکرم بعد از بعثت، مجلسی از بستگان نزدیک خود فراهم آورد به امر خدا که آنها را از عواقب اعمالشان بترساند و نسبت به آنها اعلام خطر کند، فرمود: فرزندان عبدالمطلب! گمان مبرید و نگویید که محمد از ماست، ما هر چه که بخواهیم بکنیم می کنیم و به محمد به حکم آنکه پیغمبر است و فرستاده خداست پشتگرمی داریم. در دستگاه عدالت الهی که به وزن ذره ای نیک و بد گم نمی شود کسی نمی تواند به پشتگرمی کس دیگر مغرور شود و او را دستاویز اعمال ناشایست خود قرار دهد.
شخصی از علی (ع) تقاضای پند و موعظه ای کرد. اولین جمله ای که آن حضرت به او فرمود این بود: جزء آن دسته از مردم مباش که آرزوی رسیدن به مقامات اخروی و معنوی را دارند ولی می خواهند بدون آنکه عملی انجام دهند به آن برسند، بدون عمل سعادتی به دست نمی آید:
نابرده رنج گنج میسر نمی شود *** مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد