نحوه پیدایش اقتصاد در روابط اقتصادی

انسان برای بقاء و حیات خود احتیاج دارد به چیزهایی از قبیل غذا و لباس و مسکن که وسائل معاش نامیده می‏ شوند. انسان به غیر این امور نیز احتیاج دارد، از قبیل احتیاجات خانوادگی، یعنی زن و فرزند، احتیاجات‏ فرهنگی، احتیاجات معنوی و دینی، احتیاجات سیاسی، یعنی حکومت و آنچه‏ مربوط به شؤون حکومت است، و احتیاجات اجتماعی از قبیل قضاوت. در میان احتیاجات انسان، اولی ترین احتیاجات وی، احتیاجات اقتصادی است، یعنی اموری که انسان‏ در حیات و بقاء شخصی خود به آنها نیازمند است، و بدون آنها قادر به‏ ادامه حیات نیست.

تأثیر روابط اجتماعی بر پیدایش اقتصاد:
اگر فرض کنیم زمانی بوده است که انسان تنها زندگی می‏ کرده است، یعنی‏ هیچ گونه اشتراک مساعی میان افراد نبوده است نه این که حتی گله‌وار نیز زندگی نمی‏ کرده است هر کس خودش شخصا مایحتاج زندگی خود را تهیه و به‏ مصرف می ‏رسانیده است، در آن زمان، اقتصاد، موضوع نداشته است، همان‏ طوری که یک گله آهو با هم چرا می‏ کنند ولی هیچ گونه روابطی که بتوان نام‏ آنها را روابط اجتماعی یا اقتصادی نهاد در میان آنها وجود ندارد. ولی از آن زمان که اشتراک مساعی و تقسیم کار و وظائف در میان افراد به‏ وجود آمده است، ولو در ساده‏ ترین شکل هایش یعنی در حوزه خانوادگی که‏ رئیس خانواده مدیریت این اجتماع کوچک را به عهده داشته است، خواه‏ ناخواه روابط اجتماعی و مناسبات اجتماعی میان افراد برقرار شده و قهرا پای تقسیم وسائل معاش نیز به میان آمده است، یعنی میان افراد، روابط ساده اقتصادی نیز برقرار شده است، خواه آن که وسائل معاش را با کار ایجاد کرده باشند، یعنی "تولید" صورت گرفته باشد، و یا صرفا به‏ صورت آماده‏ای از طبیعت حیازت کرده باشند مثل این که ماهی را از آب و میوه را از درخت گرفته باشند، و خواه آن که تقسیم مایحتاج به صورت‏ متساوی صورت گرفته باشد یا متفاوت، یعنی آن که قوی‏ تر و کار آمدتر بوده‏، سهم و نصیب بیشتری داشته است.

پس روابط اقتصادی هنگامی وجود پیدا می‏ کند که میان افراد، روابط اجتماعی برقرار شود، یعنی اشتراک مساعی و تقسیم کار و وظیفه، وجود پیدا کند و به واسطه محدود بودن امور معاشی، احتیاج به تقسیم و توزیع، پیدا شود، یعنی اگر فرض کنیم که انسانها به‏ واسطه احتیاجات خانوادگی و سیاسی و فرهنگی، ناچار به زندگی اجتماعی‏ باشند ولی وسائل معاشی آنقدر وافر باشد که همه چیز مانند هوا که در عین‏ این که ضروری ترین وسائل حیاتی است در اختیار همه است در اختیار همه‏ باشد، پای تقسیم و توزیع به میان نمی‏ آید، و قهرا روابط خاص اقتصادی، یعنی مالکیت فردی یا اشتراکی، حق، اولویت، و غیره، در میان آنها برقرار نخواهد شد. روابط اقتصادی مانند سایر روابط اجتماعی، امور قراردادی است. در روابط اجتماعی مفاهیمی از قبیل ریاست‏ و مرئوسیت و زوجیت و وجوب اطاعت و غیره، به میان می‏ آید، و در روابط خاص اقتصادی مفاهیمی از قبیل مالکیت و مملوکیت و حق و مبادله و غیره، به میان می‏ آید، یعنی همین که اشتراک مساعی و تقسیم کار ضرورت پیدا کرد، یک سلسله اعتبارات و مفاهیم اعتباری و قانونی ضرورت پیدا می‏کند. آن‏ سلسله از مفاهیم اعتباری که مربوط است به تولید و تقسیم و توزیع ثروت و وسائل معاش، روابط اقتصادی نامیده می ‏شود.