شکایت های نابجا از عقل و آگاهی در ادبیات

یکی از مسائلی که در ادبیات ما نمایان است، مسئله شکایت از عقل است که خودش مسئله ای است. ما در ادبیات مخصوصا در اشعار خودمان بسیار می بینیم که مردم از عقل شکایت کرده اند که ای کاش، من این عقل را نمی داشتم، فایده اش چیست که آدم هوش داشته باشد و در جامعه، هوشیار و عاقل و حساس باشد؟! این حساس بودن و عاقل بودن و هوشیار بودن، آسایش را از انسان سلب می کند:
دشمن جان من است عقل من و هوش من *** کاش گشاده نبود چشم من و گوش من
دیگری می گوید:
عاقل مباش تا غم دیوانگان خوری *** دیوانه باش تا غم تو عاقلان خورند
یعنی (اینگونه افراد) آسایش توأم با جنون را بر نا آرامی و ناراحتی توأم با عقل و فکر و درک، ترجیح می دهند. ولی این حرف ها غلط است. آن کسی که به مقام انسانیت برسد و ارزش درد داشتن و حساس بودن را درک کند، هرگز نمی گوید: "دشمن جان من است عقل من و هوش من"، بلکه کلام پیغمبر (ص) را می گوید: «صدیق کل امری ء عقله، و عدوه جهله»؛ ندوست راستین هر کس، عقل و هوشیاری او و دشمن واقعی هر کس، جهل و نادانی اوست.» آن کسی که گفته است: "دشمن جان من است عقل من و هوش من" و از ناراحتی های ناشی از عقل و هوش (این طور شکایت می کند)، معلوم می شود ناراحتی ها و بدبختی های ناشی از جهل و نادانی را حس نکرده است و الا هرگز چنین حرفی را نمی زد. بله، اگر امر دایر باشد میان اینکه "موجب درد" نباشد و انسان درد نداشته باشد، "درد نداشتن" به دلیل نبودن موجب درد، از درد داشتن بهتر است. ولی اگر موجب درد وجود داشته باشد، منشأ درد وجود داشته باشد، اما انسان درد ناشی از اینها را احساس نکند، (مایه) بدبختی و بیچارگی و بی خبری است. لهذا در بیماری های جسمی هم، اینطور است که هر بیماریی که درد نداشته باشد، کشنده است، برای اینکه انسان، وقتی خبردار می شود که کار از کار گذشته است. سرطان که کشنده است، علتش این است که لا اقل در ابتدا درد ندارد و الا اگر از آن ابتدایی که این بیماری پیدا می شود، درد داشته باشد ممکن است قبل از اینکه وارد خون و لمف ها شود، به کلی آن را از بین ببرند. خطر عمده سرطان از این جهت است که بی خبر، یعنی بی درد وارد می شود. بنابراین، این که "ارزش ارزش ها در انسان، درد داشتن است" را نمی شود به این عنوان که درد، بد چیزی است، رد کرد.