نقش مادر در تربیت فرزندان

مسلم است که زن یکی از ارکان مهم جامعه اسلامی بوده و نقش حیاتی در رشد و بالندگی جامعه بشری بر عهده دارد. در صدر اسلام یکی از عرصه هایی که زنان در آن حضور فعال داشتند، عرصه سیاست بود، حضور زنان در عرصه فعالیت های سیاسی، با تمام فشارهایی که از طرف حکام ظالم و یا اجتماع و یا باقی مانده تعصب های جاهلی بر آنها وارد می شد و همچنین دخالتشان در عرصه های مختلف از جمله بیعت با پیامبر اکرم (ص) و هجرت به دیاری دیگر برای ترویج دین مقدس اسلام و دفاع از حریم پاک ولایت، خود درسی است برای زنان امروز که خود را جدا از سرنوشت خویش ندانسته و هر جایی که لازم است با ورود به صحنه های مختلف، وظیفه خطیر خود را به نحو احسن انجام رسانند.
فعالیت های علمی زنان صدر اسلام چه در زمینه علوم قرآنی، چه در زمینه روایت حدیث و چه در زمینه ادبیات، خود بیانگر میل و فراگیری علم و دانش بود، آنان گاه به عنوان یک حافظ و یا مفسر قرآن، گاه به عنوان یک راوی موثق و گاه به عنوان یک زن شاعر و فصیح در صحنه جامعه حضور پیدا کردند و نقش عظیم در پیشرفت فرهنگ و تمدن اسلامی بازی نمودند.
حضور زنان صدر اسلام در فعالیت های اجتماعی از جمله کمک به اقتصاد خانواده و کارهایی که یک زن نیز می تواند آنها را انجام دهد خود درسی است برای زنان این نسل تا با حفظ حریم پوشش و عصمت، در رونق دادن اقتصاد خانواده بی بهره نبوده و صحنه فعالیت های اقتصادی را خالی ننمایند. زنان نقش مهمی در تربیت فرزندان و نسل نو دارند، چرا که زنان با تربیت و سازندگی مردان بزرگ، بیشترین سهم را در ترویج دین ناب محمدی بر عهده داشتند، در این خصوص مادران ائمه اطهار (ع) فضایل و تقوای آنها و اهتمام آنان در تربیت فرزندان مورد توجه بوده است. محیط خانواده همچون سرزمین حاصل خیزی است که فرزندان همچون گل های شادابی در آن می رویند.
به عقیده برخی از اندیشه وران سعادت و یا شقاوت فرزند به نوع خانواده مربوط است. و در تحلیل جایگاه خانواده مادر نقش اول را داراست.
مادر از دو جهت حائز اهمیت ویژه ای در تربیت فرزند است اول اینکه کودک مهم ترین سال های تکوین شخصیت خود را در محیط انس و الفت با او می گذراند و این سال ها فرصت کم نظیری برای اکتساب عادات و صفات و سایر ویژگی های رفتاری از مادر است، ثانیا مادران به لحاظ عواطف خالصانه خود پناهگاه مطمئنی برای کودکان هستند و کودک هر زمانی که احساس نا امنی می کند ابتدا به مادر پناه می برد و امنیت مورد نظر خود را در آغوش وی جستجو می کند.
رویکرد عوامل تربیتی به آدمی رویکردی کیفی است نه کمی، یعنی به سن بستگی ندارد بلکه خردسال بیشتر مستعد یادگیری عوامل تربیتی صحیح است، و در این میان نقش عامل تربیتی اصلی یعنی مادر بسیار پر رنگ تر و اثرگذار تر می باشد. البته نهاد خانواده، جامعه نسبتا کوچکی را تشکیل می دهد که هر یک از اعضای آن به نحوی بر دیگری تأثیر می گذارد. در چنین تأثیر متقابلی، مجموعه ای از اعتقادات، آداب، رسوم و ارزش های اخلاقی، عاطفی و اجتماعی شکل می گیرد.
امام سجاد (ع) ضمن بیان گوشه ای از زحمات طاقت فرسای مادر در مسیر رشد و تربیت فرزند، می فرمایند: «هرگز کسی را به تنهایی یارای سپاس و تقدیر از مادر نیست، مگر اینکه از خداوند مدد جوید و از او توفیق انجام دادن این وظیفه را بطلبد.»
بنابراین مسلم است که تربیت، یکی از حیاتی ترین نیازهای جامعه ی بشری بوده و از مهم ترین حقوق فرزندان بر والدین، مخصوصا مادران می باشد. تربیت، رفع موانع و ایجاد مقتضیات، برای پرورش استعدادهای مادی و معنوی در جهت رسیدن به کمال خلقت است. تربیت، فرآیندی ضروری و دارای اهمیت بوده و اقدام به آن، آثاری چون آرامش وجدان و داشتن فرزند صالح را برای والدین به دنبال دارد.
عواملی مانند وراثت و محیط و اراده بر امر تربیت اثرگذار هستند. زن و مرد برای اقدام به تربیت باید، به بستر سازی برای آن بپردازند. یعنی، زمینه های تربیت را از سال ها قبل از تولد فرزند و از زمان انتخاب همسر شروع کرده و شرایط قبل از انعقاد نطفه و لحظه ی انعقاد نطفه را رعایت کنند و در کنار آن از دعا و توسل به اهل بیت (ع) فراموش ننمایند.
در زمان بارداری، مادر وارد مرحله ای می شود که وظیفه ی او در برابر تربیت فرزندش شکلی اختصاصی می گیرد. ابتدا مادر باردار، باید از مراحل رشد جنین خویش آگاهی پیدا کند و به رفع نیازهای او در هر مرحله بپردازد. روان شناسان رشد، عواملی را چون بیماری مادر، مصرف بعضی داروها، الکل، مواد مخدر توسط او و حتی غذایی که مادر می خورد، بر روند رشد جسمی او مؤثر می دانند.
مسائلی مثل افکار و حالات مادر، شنیده ها دیده ها و نذر مادر و.. بر رشد روحی و معنوی جنین تأثیر می گذارند. حتی اشتغال مادران در خارج از خانه می تواند بر رشد و تربیت فرزندان تأثیرگزار باشد. میزان تأثیر اشتغال مادران شاغل بر فرزندان رابطه نزدیکی با ویژگی ها، نگرش های اجتماعی، شرایط موجود در خانه و اجتماع، جنس و سن کودک، و نیز علت اشتغال مادر دارد. اشتغال تمام وقت مادران، به طور قطع تأثیرات نامطلوبی در رشد کودک به ویژه رشد عاطفی او بر جای می گذارد. خانه داری مادران نیز هنگامی می تواند روش تضمین شده ای برای تربیت سالم و شایسته کودک به حساب آید که مادران در محیط خانه رابطه خویش را با کودک حفظ کنند و نسبت به امور تربیتی آنها اهتمام ورزند.
مادر با درایت، با در نظر گرفتن این عوامل، از فرزندش غافل نشده و در جهت رشد فرزندش اقدام می نماید. این مراقبت ها تا لحظه ی تولد فرزند ادامه می یابد. بعد از تولد نیز مادر نمونه، در اندیشه ی انجام کارهایی برای خدمت به فرزندش می باشد. پیشوایان دینی (ع) برای روزهای اول تولد آدابی چون، خوراندن خرما به زائو، گفتن اذان و اقامه در گوش نوزاد، ختنه، عقیقه، شکرگزاری، انتخاب پوشش مناسب و... را به پیروان خویش، توصیه می کنند، که رعایت هر کدام بر نوزاد تأثیر مستقیم یا غیر مستقیم دارد.
در کنار همه ی این ها، توصیه دین و علم این است که مادران، فرزندشان را از شیر خود محروم نکنند، چرا که فواید زیادی برای آن وجود دارد. این کار در کنار رعایت بعضی آداب شیر دادن، تأثیرات تربیتی بسیاری بر فرزندان دارد. مادر با سازندگی هایی در خود باید بکوشد مادری الگو و تمام عیار باشد.
فرزندان را در دامن پر مهر و محبت خود بپروراند و برای آنها عاشقانه مربی باشد. زن آگاه مسلمان می داند که بیش از شوهر در ساختن یا ویران کردن بنای اخلاقی کودک مؤثر است سعادت ها و شقاوت ها تا حدود نسبتا زیادی به مادران مربوط است.
چه بسیارند کودکانی که پدرانی ناصالح داشته اند ولی مادری صالح آن نارسایی و کمبود را جبران کرده است و بر عکس چه بسیار بوده اند فرزندانی که پدری صالح داشته اند ولی به علت ناصالح بودن مادر دچار آلودگی گشته اند.
زن مسلمان در نقش مادری شیوه فداکاری را از یاد نمی برد، او از زمان حمل با اندیشه داری سعی دارد خود را چون سربازی صائم و قائم و مجاهد در آورد و پس از تولد فرزند با نگاهداری و حضانت او دامن و دل خود را کانون پرورش جسمی و اخلاقی کودک کند. در امر ولایت و ریاست جانشین شوهر باشد و همه توان و قوای خود را در این راه بسیج کند.