مدت عده برای زنان

در قرآن کریم می خوانیم: «و اللائی یئسن من المحیض من نسائکم ان ارتبتم فعدتهن ثلاثه اشهر و اللائی لم یحضن»؛ (طلاق/آیه 4)؛ «و از زنان شما آنهایی که از عادت ماهانه مأیوس شده اند، اگر در وضع آنها (از نظر بارداری و عوارض دیگر)، شک دارید، عده آنها سه ماه است و زنانی که عادت ماهانه ندیده اند (نیز عده شان سه ماه است)». در آیه 228 سوره بقره راجع به مدت عده زن آمده است: «و المطلقات یتربصن بانفسهن ثلاثه قروء» (بقره/آیه 228)؛ «و زنان طلاق داده شده تا سه پاکی منتظر بمانند». زنهای مطلقه سه "قرء" که درباره سه قرء، بعضی گفته اند سه "طهر" یا سه عادت تربص می کنند، یعنی باید سه عادت بعد از طلاق برای اینها پیدا بشود تا عده شان تمام شود. ممکن است زنی باشد که از سن حیض گذشته باشد، اصطلاحا به او "یائسه" می گویند. ممکن است زنی باشد که از سن حیض نگذشته است ولی حائض نمی شود. این هم باز دو جور است، گاهی محل شک است، معلوم نیست که علت حائض نشدنش سن است یا یک بیماری، و گاهی محل شک نیست. زنهایی که حائض نمی شوند ولی قطعا در سن حائض شدن هستند، آنها تکلیفشان این است که به جای سه عادت سه ماه عده نگه دارند.

زنهایی که حائض نمی شوند ولی مورد شک است (در قدیم بالخصوص که شناسنامه نبوده و سن و سالها مشخص نبوده است، گاهی زنی احساس می کرد که عادت نمی شود، ولی نمی دانست که آیا به سن یائس رسیده است یا به علت یک بیماری است، که اینها را معمولا می گویند: "مسترابه" یعنی محل شک)، درباره اینها هم قرآن می فرماید سه ماه عده نگه دارند: «و اللائی یئسن من المحیض من نسائکم ان ارتبتم فعدتهن ثلاثه اشهر» (طلاق/آیه 4)؛ «زنانی که از حیض شدن مأیوس اند ولی شما شک دارید که علت حیض نشدن سن است یا علت دیگری دارد، عده اینها سه ماه است»، و همچنین زنانی که به علت بیماری اصلا حائض نمی شوند.

زنان حامله تکلیفشان چیست؟ «و اولات الاحمال اجلهن ان یضعن حملهن» (طلاق/آیه 4)؛ و زنان باردار مدتشان این است که وضع حمل کنند. کلمه "اولی" به معنی دارنده و صاحب است. "اولوا الامر" یعنی دارندگان امر، والیان امر. "اولات الاحمال" که مونث است یعنی دارندگان حمل. ترجمه فارسی اش همین کلمه "باردار" است. حمل یعنی بار. در اصطلاح عربی و در اصطلاح فارسی هر دو (شاید در بعضی زبانهای دیگر هم این جور باشد)، شایع این است که به بچه ای که در رحم مادر است "بار" می گویند، و لهذا ما هم در زبان فارسی زن حامله را "باردار" می گوییم، و در عربی "حامل" می گویند، "حامله" نمی گویند چون این امر اختصاص به زنها دارد. مثل حائض است که دیگر حائضه نمی گویند، چون مرد حائض نداریم که بگوییم زن حائضه، برای اینکه معلوم بشود که زن است یا مرد.

« اولات الاحمال » همان معنای حامل را دارد: صاحبان بار، دارندگان بار، یعنی زنهای حامل. تکلیف عده اینها چیست؟ زن معمولا در مدت حمل عادت نمی شود، استثنائی است که بعضی از زنها عادت بشوند. آیا اینها هم سه ماه عده نگه دارند؟ نه، صاحبان حمل عده طلاقشان وضع حمل است. اگر ما فرض کنیم که یک روز هم به حملش مانده است، اگر زن طلاق داده بشود، با صرف وضع حمل عده اش منقضی می شود، و حتی اگر یک لحظه باقی مانده باشد. و اگر ابتدای حملش باشد و تا وقتی که بخواهد وضع حمل کند نه ماه مانده باشد عده اش این نه ماه است. عده هایی که در اینجا ذکر می کنیم عده طلاق است. ما یک عده وفات هم داریم که اگر مرد بمیرد زن باید عده نگه دارد. «اربعه اشهر و عشرا» (بقره/آیه 234)؛ «عده وفات چهار ماه و ده روز است»، که نص آیه قرآن است. چون عده وفات چهار ماه و ده روز است، گاهی اشتباه می شود، بعضی خیال می کنند عده طلاق هم در جایی که سه عادت نیست سه ماه و ده روز است، می گویند عده این زن سه ماه و ده روز است، خیر، ما سه ماه و ده روز نداریم، چهار ماه و ده روز داریم. در عده وفات، سه ماه داریم در عده بعضی از زنها، و سه عادت داریم در عده بعضی دیگر از زنها. عده وفات اختصاص ندارد، همه زنها، حتی زنی که یائسه واقعی است یعنی سنش از سن عادت شدن و بچه آوردن گذشته است باید عده نگه دارد، درصورتی که در طلاق اگر زن به سن یائسگی برسد اصلا عده ندارد.
حال مساله ای پیش می آید که اگر زنی شوهرش مرد و زن حامله بود، عده زن چقدر است؟ آیا چهار ماه و ده روز است یا وضع حمل است؟ به حسب فقه شیعه که از مسلمات فقه شیعه است و از همان اول حضرت علی (ع) این مطلب را توضیح دادند زنی که حامل باشد و شوهرش بمیرد، عده اش "ابعد الاجلین" است، یعنی دورترین مدتها، یعنی از این چهار ماه و ده روز و مدت حمل، هر کدام دورتر باشد عده اش همان است. اگر زن تازه حامله شده است و شوهرش مرد، نه ماه بعد می خواهد بزاید، مدتش آن نه ماه است. اگر زن وضع حملش قریب است، مثلا یک روز دیگر خواهد زایید، باید عده چهار ماه و ده روز را نگه دارد.