مستضعفین و مستکبرین در قرآن

مستضعفین در لغت قرآن کسانی هستند که در روی زمین مورد تعدی و غلبه افراد ستمگری قرار گرفته و در نتیجه سیطره و استیلای آنان، اختیار و آزادی خود را از دست داده و در تحت قیمومت آن طائفه ستمگر قرار گرفته اند و مستکبرین در مقابل مستضعفین، افرادی هستند که بر اساس سرکشی و بلند پروازی پیوسته در صدد تجاوز به حقوق اولیه مردم ضعیف بوده و با انواع حیل و خدعه ها آنان را مورد تعدی و تجاوز قرار می داده اند. پس استکبار در مقابل استضعاف است و در قرآن کریم از مستکبرین به لفظ ملا هم تعبیر شده است؛ یعنی افرادی که از نقطه نظر شخصیت های اجتماعی جائرانه و موقعیت های ظالمانه خود پر بوده و نقطه خالی به جای نگذارده بودند.
«إن فرعون علا فی الارض و جعل أهلها شیعا یستضعف طآئفة منهم یذبح أبنآءهم و یستحی نسآءهم إنه کان من المفسدین * و نرید أن نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم أئمة و نجعلهم الو'رثین.» (قصص/ 4-5)
«به درستی که فرعون در روی زمین سرکشی نمود و ساکنین روی آن را دسته دسته منقسم نمود و بر یک دسته از آنان تعدی و تجاوز نموده سیطره و استیلا یافت و آنان را در چنگال قدرت و قهر خویش ضعیف و فاقد ارزش و قدرت نمود، به طوری که پسران آنها را سر می برید و زنان آنان را نگاه می داشته به بیگاری و احیانا به اعمال منافی عفت وا می داشت و حقا که فرعون از مفسدین در روی زمین بود. و سنت اختیاریه ما بر آن مقرر شده است که: بر کسانی که در روی زمین ضعیف شمرده شدند و مورد استضعاف قرار گرفتند عنایت خود را مبذول داشته و آنان را در روی زمین از پیشوایان قرار دهیم و آنان را وارث زمین و قدرت های مسخره در آن گردانیم .»
«قال الملا الذین استکبروا من قومه للذین استضعفوا لمن ءامن منهم أ تعلمون أن صـ'لحا مرسل من ربه قالوا إنا بمآ أرسل به مؤمنون * قال الذین استکبروا إنا بالذی ءامنتم به کـ'فرون.»؛ «مردم جاه منش و بلند پرواز مستکبر از قوم صالح پیامبر خدا، به آن دسته از مستضعفینی که به آن حضرت ایمان آورده بودند گفتند: آیا شما می دانید که صالح از طرف پروردگارش به پیامبری فرستاده شده است؟ آنها در پاسخ گفتند: ما به تمام آنچه را که صالح از طرف خدا آورده است ایمان داریم. مردم مستکبر و متعدی به حقوق ضعفا گفتند: ما به تمام آن چیزهایی که شما به آنها ایمان آورده اید کافر هستیم !» (اعراف/ 75-76) آیات 31 الی 33 سوره سبأ به مستضعفینی است که راه وصول به حقایق را دارند و معهذا کوتاهی کرده اند. «ای پیامبر ما! کاش می دیدی افراد مستکبر و مستضعف از ستمگران را که بر نفس های خود ستم نموده و هر دو دسته در پیشگاه پروردگارشان روز قیامت در مقام عرض و سؤال، بازداشت شده اند که چگونه بعضی از آنان می خواهند جرم و گناه را به گردن دیگری اندازند. مردم مستضعف (که مورد تعدی و تجاوز در حقوق خود از طرف مستکبرین قرار گرفته و می توانسته اند یا رفع ستم نموده و از زیر بار استکبار آنان خارج شوند و خود را از استضعاف به در آورند و یا لا أقل مهاجرت و کوچ کنند از آن محل به محل امن و امانی که آزادانه بتوانند تکالیف الهیه را به جای آورند، ولی کوتاهی نموده و در تحت قیمومت و استکبار آنان بوده اند) به مردمان مستکبر می گویند: گناهی که ما نمودیم به گردن شماست، چون اگر شما نبودید و بر ما تسلط نداشتید هر آینه ما ایمان می آوردیم و به اعمال دینیه خود مشغول می شدیم!
مردمان بلند منش و مستکبر در پاسخ به مستضعفین می گویند: آیا ما به اجبار و اضطرار شما را از راه هدایت باز داشتیم، بعد از آنکه شما با عقل های خود حق را شناختید و حجت های الهیه بر شما فرود آمد؟ نه، بلکه خود شما به سوء اختیار از تعلیمات و تبلیغات ما تبعیت نمودید و بنابراین خود شما مجرم خواهید بود. در این حال گروه مستضعفین به گروه مستکبرین می گویند: بلکه گرفتاری های روزگار و موقعیت تاریخ و اقتضائات و امکاناتی که زمان برای ما پیش آورد و شما ما را بدین اعمال زشت امر نمودید، موجب آن شد که خدا را فراموش کنیم و برای او در امور زندگی شرکاء و اندادی از قبیل رؤسا ظالم و حکام جائر و غیر ذلک قرار دهیم تا بالاخره از راه توحید و ایمان و صراط مستقیم منحرف شده طریق ضلالت را بپیمائیم. آری، آنان چون طلیعه و آثار عذاب را ـکه در نتیجه عملشان عاید آنها می گرددـ مشاهده نمودند در دل خود اسف خورده و ندامت و پشیمانی تمام سویدای ضمیر آنان را می گیرد و فرشتگان غضب الهی غل ها و زنجیرهای گران بار را در گردن های کافران قرار خواهند داد و به آنها می گویند: این جزا و پاداش مگر غیر از همان اعمالی است که شما در دنیا انجام می داده اید؟»