ابوالفضل بلعمی

ابوالفضل محمد، وزیر مشهور عصر سامانی، عالم، ادیب و محدث، پدرش عبیدالله بلعمی است. ابوالفضل مشهورترین فرد خاندان بلعمی است که از تاریخ تولد و دوران اولیه او، اطلاعی در دست نیست. ظاهرا در محیط علمی خراسان بزرگ، تربیت شد و تعلیم گرفت و در مجالس اصحاب حدیث و فقها و علما، رفت و آمد و با آنها روابط نزدیک داشت. از مهم ترین شیوخ او در حدیث، (ابوعبیدالله محمدبن نصر مروزی) است که مدتی هم در ملازمت او بود. از اساتید دیگری چون "ابوعبدالله محمدبن جابر مروزی" و "ابوالموجه محمدبن عمرو مروزی" و دیگر مشایخ آن زمان در سمرقند و بخارا و سرخس و نیشابور و مرو، استماع حدیث کرد. ابوالفضل قبل از اینکه در دستگاه سامانیان باشد، به امور علمی و دیوانی و اداری مشغول بود. سال 301 ق بعد از قتل احمد سامانی، پدر امیراسماعیل بنیانگذار سلسله سامانی، پسر 8 ساله اش "نصر" امیر شد ولی وزارت و در واقع حکومت به عهده بزرگانی چون ابوالفضل و ابوعبدالله جیهانی بود و زمانی که امیر اسماعیل از طرف خلیفه بغداد، امیر و فرمانروا شد، ابوالفضل با شهرتی که داشت، وزیر امیراسماعیل سامانی شد.
در بسیاری از حوادث آن زمان مانند سرکوب شورش لیلی بن نعمان در سال 309 هـ ق، و گرفتن استرآباد از "ماکان کاکی" در 310 هـ ق، از او یاد شده است. همچنین در ماجرای سرکشی «مرداویج» ابوالفضل بلعمی از طریق مکاتبه ای، توانست میان او و وزیرش تفرقه بیندازد و مرداویج را به صلح (ری) بخواند. او تا سال 326 هـ ق که سمت وزیر داشت بر امور حکومتی مسلط بود. از زمان عزل او تا موقع مرگ او، باز هم اطلاعی در دست نیست. او در سال 329 هـ ق، در گذشت. بعضی از قتل او سخن گفته اند که البته با منابع دیگر تناقض دارد.

ابوالفضل بلعمی در ادب و شعر
او را مردی با خرد و با تدبیر میدانند. برخی از شعرای آن زمان، در مدح او شعر گفتند و در برخی از اشعار فارسی، دانش و خرد او،‌ ستایش شده است. مورخین هم چنین از تشکیل مجالس فقهی و مناظرات در حضور او و نیز توجه او به علما و فقها،‌ سخن گفته اند. او (رودکی) شاعر ایرانی را می ستود و او را برترین شاعر ایران و عرب می دانست. ابوالفضل به دستور "نصربن احمد سامانی" کلیله و دمنه را از عربی به فارسی ترجمه کرد و همین ترجمه، اساس روایت منظوم رودکی از کلیله و دمنه، قرار گرفت. او در "نثر" بسیار ماهر بود.

آثار
دو اثر منسوب به اوست که هر دو اثر، علم او در زمینه بلاغت را بیان می کند 1- المقالات 2- تلقیح البلاغه. نظامی عروضی هم ضمن معرفی آثاری که برای مهارت در دبیری مفید است،‌ "توقیعات بلعمی" را ذکر میکند. به گفته "ابن ماکولا" اعقاب بلعمی تا زمان او، همچنان در بخارا بودند. یکی از آنها معاصر زمان "سمعانی" بود که وی از او با لقب «امیر» نام برده و اخلاق و علم او را ستوده است. یکی دیگر از بستگان او بنام "ابوطاهر داود پسر سعید بلعمی اسبانیکتی" که از او هم تعبیرهایی چون "امام" و "قاضی" شده است و احتمالا از رجال اوایل قرن 5 هجری قمری در خراسان می باشد.