شهوت پرستی و هواپرستی در روایات اسلامی

بى شک در وجود انسان، غرائز و امیال گوناگونى است که همه آنها براى ادامه حیات او ضرورت دارد: خشم و غضب، علاقه به خویشتن، علاقه به مال و زندگى مادى و امثال اینها، و بدون تردید دستگاه آفرینش همه اینها را براى همان هدف تکاملى آفریده است. اما مهم این است که گاه اینها از حد تجاوز مى کنند و پا را از گلیمشان فراتر مى نهند و از صورت یک ابزار مطیع در دست عقل در مى آیند و بناى طغیان و یاغى گرى مى گذارند، عقل را زندانى کرده و بر کل وجود انسان حاکم مى شوند و زمام اختیار او را در دست مى گیرند. این همان چیزى است که از آن به هواپرستى تعبیر مى کنند که از تمام انواع بت پرستى خطرناکتر است، بلکه بت پرستى نیز از آن ریشه مى گیرد.
بى جهت نیست که پیامبر اکرم (ص) بت هوا و هوس را برترین و بدترین بتها شمرده است در آنجا که مى فرماید: «ما تحت ظل السماء من اله یعبد من دون الله اعظم عند الله من هوى متبع؛ در زیر آسمان هیچ بتى بزرگتر در نزد خدا از هوا و هوسى که از آن پیروى کنند وجود ندارد». و در حدیث دیگرى از بعضى پیشوایان اسلام مى خوانیم: «ابغض اله عبد على وجه الارض الهوى؛ مبغوضترین و منفورترین بتى که در زمین پرستش شده است بت هوا و هوس است»! در روایات اسلامى تعبیرات تکان دهنده اى در زمینه عواقب هواپرستی و شهوت پرستی به چشم مى خورد. در روایتى از امام علی (ع) در خطبه 86 نهج البلاغه مى خوانیم: «الشقى من انخدع لهواه و غروره؛ بدبخت کسى است که فریب هوا و غرور خویش را بخورد». در حدیث دیگرى از همان حضرت مى خوانیم که: «الهوى عدو العقل؛ هواپرستى دشمن عقل است». و نیز مى خوانیم: «الهوى اس المحن؛ هواپرستى اساس تمام رنجها است». و همان حضرت مى فرماید: «لا دین مع هوى و لا عقل مع هوى؛ هرگز نه دین با هواپرستى جمع مى شود و نه عقل».
خلاصه آنجا که هواپرستى است نه پاى دین در میان است و نه پاى عقل، در آنجا چیزى جز بدبختى و رنج و بلا نیست، در آنجا جز بیچارگى و شقاوت و فساد نخواهد بود. بنابراین جاى تعجب نیست که پیامبر و امیرمؤمنان مى فرمایند: «ان اخوف ما اخاف علیکم اثنان اتباع الهوى و طول الامل اما اتباع الهوى فیصد عن الحق و اما طول الامل فینسى الاخرة؛ خطرناکترین پرتگاهى که بر سر راه سعادت شما قرار گرفته هواپرستى و آرزوهاى دور و دراز است چرا که پیروى از هوا و هوس شما را از حق باز مى دارد و آرزوهاى دراز آخرت را به دست فراموشى مى سپارد». تعبیراتى که در نقطه مقابل یعنى ترک هواپرستى در آیات و روایات وارد شده نیز عمق این مساله را از دیدگاه اسلام روشن مى سازد. على (ع) مى فرماید: «اشجع الناس من غلب هواه؛ شجاع ترین مردم کسى است که بر هواى خویش پیروز شود». در حالات دوستان حق و اولیاى پروردگار و علما و بزرگان داستانهاى زیادى نقل شده که بر اثر ترک هواپرستى به مقامات بلندى نائل شدند که از طرق عادى غیرممکن بود.
خطرناکترین بتها بت هواى نفس است. در حدیث خواندیم که مبغوض ترین معبودى که مورد پرستش واقع شده است نزد خداوند بت هوا و هوس است. در این سخن هیچگونه مبالغه نیست، چرا که بتهاى معمولى موجوداتى بى خاصیتند، ولى بت هوا و هوس اغوا کننده و سوق دهنده به سوى انواع گناه و انحراف است. عواقب هواپرستى آنقدر شوم و دردناک است که گاه یک لحظه هواپرستى یک عمر پشیمانى ببار مى آورد، و گاه یک لحظه هواپرستى محصول تمام عمر انسان و حسنات اعمال صالح او را بر باد مى دهد. به همین جهت در روایات اسلامى روى این امر تاکید و هشدار داده شده است. در حدیثى از امیر مؤمنان مى خوانیم که در پاسخ این سؤال «اى سلطان اغلب و اقوى؟؛ کدام سلطان ستمگر غالب تر و نیرومندتر است؟»، فرمود: «الهوى؛ هوا و هوس».
و در حدیث دیگرى از امام زین العابدین (ع) آمده است که خداوند مى فرماید: «و عزتى و عظمتى، و جلالى و بهائى، و علوى و ارتفاع مکانى، لا یؤثر عبد هواى على هواه الا جعلت همه فى آخرته، و غناه فى قلبه، و کففت عنه ضیعته، و ضمنت السموات و الارض رزقه، و اتته الدنیا و هى راغمة؛ به عزت و عظمتم سوگند به جلال و نورانیت و مقام بلندم قسم که هیچ بنده اى خواست مرا بر هواى خود مقدم نمى دارد مگر اینکه همت او را در آخرت و بى نیازى او را در قلبش قرار مى دهم، و امر معاش را بر او آسان مى سازم، و روزى او را بر آسمانها و زمین تضمین مى کنم و مواهب دنیا با تواضع به سراغ او مى آید!».
و در حدیثى از امام صادق (ع) آمده است: «احذروا اهوائکم کما تحذرون اعدائکم، فلیس شىء اعدى للرجال من اتباع اهوائهم و حصائد السنتهم؛ از هواى نفس بترسید همان گونه که از دشمنان بیم دارید، چرا که چیزى براى انسان دشمن تر از پیروى هواى نفس و آنچه بر زبان جارى مى شود نیست». و بالاخره در حدیثى دیگر از امام صادق (ع) آمده است که فرمود: «انى لارجو النجاة لهذه الامة لمن عرف حقنا منهم الا لاحد ثلاثة: صاحب سلطان جائر، و صاحب هوى، و الفاسق المعلن؛ من امید نجات را براى این امت براى آنها که حق ما را بشناسند دارم، مگر براى سه گروه: دوستان سلاطین جور، و هوى پرستان، و گنهکارى که آشکارا گناه مى کند و باک ندارد».
امام باقر (ع) مى فرماید: «الجنة محفوفة بالمکاره و الصبر، فمن صبر على المکاره فى الدنیا دخل الجنة، و جهنم محفوفة باللذات و الشهوات، فمن اعطى نفسها لذتها و شهوتها دخل النار؛ جهنم در لابلاى ناراحتیها و صبر و شکیبائى و استقامت پوشیده شده است، هر کس در برابر ناراحتیها (و ترک شهوات) در دنیا شکیبائى کند داخل بهشت مى شود، و دوزخ در لابلاى لذات نامشروع و شهوات سرکش پیچیده شده، و هر کس نفس خویش را در برابر این لذات و شهوات آزاد بگذارد داخل آتش مى شود».
امام صادق (ع) مى فرماید: «لا تدع النفس و هواها، فان هواها فى رداها، و ترک النفس و ما تهوى داءها، و کف النفس عما تهوى دواءها؛ نفس را با هوا و هوسها رها مکن چرا که هواى نفس سبب مرگ نفس است و آزاد گذاردن نفس در برابر هواها درد آن است، و بازداشتن آن از هوا و هوسهایش دواى آن است». نه تنها جهنم آخرت زائیده هواپرستى است که جهنمهاى سوزان دنیا، همچون ناامنیها، بى نظمیها، جنگها و خونریزیها، جدالها و کینه توزیها همه ناشى از آن است.