کتاب مروج الذهب و معادن الجوهر

کتاب "مروج الذهب و معادن الجوهر" یعنی "مرغزار طلا و معادن سنگ های گرانبها"، کتابی است به عربی در تاریخ عمومی و تاریخ جهانی و تمدن بشری مخصوصا تاریخ عرب و خلفای اسلام تا زمان خلافت مطیع عباسی.

معرفی نویسنده:
ابوالحسن علی بن حسین مسعودی حدود سال 283 هـ ق برابر با 896 میلادی متولد شد و در قرن چهارم مشهور شد! در بغداد رشد کرد و تعلیم دید. او برای کسب علم به سفرهای طولانی رفت تا اینکه یک محقق فرهنگی و مورخ و جغرافی دان شد، به ایران سفر کرد. به سند و کشورهایی در امتداد خط ساحلی هند و بیشتر به سیلان رفت. بعد به شهرهای ماداگاسکار، آذربایجان، جرجان، سوریه و در پایان نیز به مصر رفت و در "فسطاط" ساکن شد. مسعودی، عالم و محقق بود و روحیه پژوهش علمی داشت، پدیده های مختلف فیزیکی و فرهنگی را نقادانه، مشاهده و ارزیابی کرد و مطالعاتش در زمینه های مختلف دانش از قبیل تاریخ، جغرافیا، کیهان شناسی، هواشناسی، ستاره شناسی، حقوق، فلسفه و شیوه تطبیقی بود. وی مشاهدات و ایده های خودش را بطور خیلی دقیق، در آثار زیادی ثبت کرد که 36 تای آن در "الفهرست" آمده ولی تنها متن کامل دو اثر او باقی مانده است که یکی از آنها همین کتاب "مروج الذهب و معادن الجوهر" می باشد. مسعودی سال 345 هـ ق برابر با 956 میلادی، در سن 62 سالگی در "فسطاط" از دنیا رفت!

عناوین کتاب:
موضوعات این کتاب، تاریخ نوع بشر، بلکه تاریخ کل جهان آن زمان را شامل می شود. مروج الذهب مشتمل بر 132 باب و از منابع مهم تاریخ اسلام و قبل از اسلام است. کتاب با بحثی راجع به خلقت زمین شروع می شود. مسعودی در این کتاب افراد مشهور روی زمین در آن زمان را از لحاظ نژاد، زبان و فرهنگ به هفت گروه تقسیم کرده است:
1- ایرانی ها
2- کلده ای ها و... عربها و کسانی که به آن ها مربوط بودند.
3- یونانی ها؛ اسلاوها و فرانک ها
4- لیبیایی و مصری ها
5- ترک ها
6- هندیها
7- چینی ها
طبقه بندی نژادها و فرهنگ های دنیا توسط انسان شناس های جدید، اساسا الگوی مشابهی دارد.

مؤلف و کتاب از دیدگاه صاحبنظران:
1- ابن خلدون در قرن هشتم، این اثر را در مقدمه و تاریخ "العبر" خود ذکر می کند و از آن تعریف ارزشمندی دارد. او می گوید که آثار مسعودی یک منبع اساسی است که مورخان بعد به او وابسته بودند. ابن خلدون، مؤلف را شخصیتی می داند که در میان معدود مورخان بزرگ، منبع موثقی است و از او به عنوان کسی که برای اولین بار، رابطه نزدیکی بین تاریخ و جغرافیا دید، تعریف می کند.
2- ماکس میراف، مسعودی را "پلینی عرب" مینامد. اگر چه این مقایسه خوبی است ولی موقعیت های مسعودی، جهانی و بالاتر از پلینی و دیگر پیشینیان است. عالمان برجسته دیگری مثل "جرج سارتن" و دیگران در زمان خودشان که آثار مسعودی به خصوص، مروج الذهب را مطالعه کرده اند، همه اصالت و نبوغ همه جانبه او را میدانند!

چاپ:
1- این کتاب، قسمت مربوط به هند آن، با ترجمه لاتین، سال 13 در بن، توسط ایوهان گیلدمایستر، چاپ شد.
2- قسمتی از این کتاب، توسط "شپرنگر" به انگلیسی ترجمه و سال 1841 به چاپ رساند.
3- متن کتاب را با ترجمه فرانسوی «باربیه دومنار و پاوه دوکورتی» در ذیل متن عربی در 9 جلد در پاریس به چاپ رساندند. از آن به بعد هم متن کتاب مکرر در مصر چاپ شد.
4- میرزا حیدرعلی فخرالادباء، سال 1316 هـ ق، آن را به دستور ظل السلطان به فارسی ترجمه کرد. نسخه خطی آن در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است.